Srpska pravoslavna crkva na području Bijeljine ima znamenitu prošlost koja seže do vremena vladavine slavne loze Nemanjića. Najstariji spomenik kulture, svjedok burne istorije i centar duhovnog života srpskog naroda ovog kraja je manastir Tavna, zadužbina kralja Stefana Dragutina.
Na početku XX vijeka Bijeljina se poslije viševijekovne turske vladavine našla pod austrougarskom vlašću. Za vrijeme turske vladavine, Srbi nisu smjeli podizati svoje crkve i bogomolje na vidnim mjestima i od čvrstog materijala.
Pravoslavna crkva na prostoru lijeve obale Drine od ukidanja autokefalnosti Pećke patrijaršije bila je pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. Austrougarska je 1880. godine potpisala sa Carigradskom patrijaršijom Konvenciju o privremenom uređenju odnosa srpskih pravoslavnih eparhija. U tom periodu započinje gradnja crkava i škola, osnivanje pjevačkih društava i čitaonica, što je ukazivalo na jačanje vjerske i nacionalne svijesti.
Pritisak vlasti doveo je do nezadovoljstva naroda i borbe za vjersko-prosvjetnu autonomiju čiji su nosioci bile crkveno-školske opštine. Borba je okončana 1905. godine potpisivanjem Uredbe crkveno-prosvjetne uprave srpskih pravoslavnih eparhija (mitropolija) u BiH. Uredba je bila prvi pravni akt sa zakonskom snagom koji je donesen uz učešće predstavnika srpskog naroda. Sarajevski atentat pokrenuo je lavinu događaja usmjerenih protiv Srba, a pravoslavna crkva i sveštenstvo stradali su u Prvom svjetskom ratu.
Nakon završetka rata, došlo je do ujedinjenja, a Eparhija zvorničko-tuzlanska, dotadašnja mitropolija, ponovo našla pod okriljem Srpske pravoslavne crkve, kojoj je priznato, ili preciznije, vraćeno dostojanstvo patrijaršije. S obzirom na to da je proklamovana ravnopravnost svih priznatih vjeroispovijesti, postavljeno je pitanje uređenja pravnog položaja crkve u državi, kao i pitanje unutrašnjeg uređenja. Centralizacija i potiskivanje učešća laika u upravljanju crkvenim poslovima izazivali su nezadovoljstvo u eparhijama koje su uživale određeni stepen samostalnosti.
Prvi zakon koji uređuje položaj crkve u novoj državi bio je Zakon o Srpskoj pravoslavnoj crkvi iz 1929. godine, a značajan je i Zakon o izboru patrijarha Srpske pravoslavne crkve iz 1930. godine. Unutrašnja pitanja regulisana su Ustavom Srpske pravoslavne crkve iz 1931. godine.
U periodu između dva svjetska rata, odnos između države i Srpske pravoslavne crkve bio je ozbiljno narušen za vrijeme tzv. konkordatske krize. Drugi svjetski rat donio je novu golgotu i stradanje srpskog naroda i Srpske pravoslavne crkve u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj.
Poslijeratni period i novo društveno uređenje predstavljaju nova iskušenja za Srpsku pravoslavnu crkvu. Za vrijeme Kraljevine Jugoslavije poštovala se različitost vjerskih zajednica, te je i njihov položaj bio uređen posebnim zakonima. U novoj državi, položaj vjerskih zajednica regulisan je najprije Zakonom o pravnom položaju verskih zajednica iz 1953. godine na saveznom nivou, a nakon izmjena ustava, ovo pitanje prešlo je u nadležnost republika, te je 1976. godine usvojen zakon o pravnom položaju vjerskih zajednica u SR BiH. Primjena navedenih zakona bila je u nadležnosti Komisije za vjerska pitanja, kako Republičke, tako i Komisije za vjerska pitanja Skupštine Opštine Bijeljina. Nacionalizacija i agrarna reforma nisu zaobišle ni crkvena imanja, a sveštenstvo je u ovom periodu bilo izloženo različitim oblicima progona i pritisaka.
Pred kraj XX vijeka, još jedan ratni oblak nadvio se nad našim prostorima, a usljed ratnih dejstava, sjedište Eparhije zvorničko-tuzlanske moralo je biti preseljeno u Bijeljinu. Mnogo ljudi iz različitih dijelova Bosne i Hercegovine ostalo je silom prilika bez krova nad glavom i kućnog praga i, spasavajući goli život, našlo utočište u pitomoj semberskoj ravnici.
Za samo jedan vijek, na ovom našem naizgled mirnom, ali prilično trusnom području, promijenilo se nekoliko država i društveno-političkih oblika uređenja. Političke prilike neminovno su uticale i na položaj Srpske pravoslavne crkve. Predmet istraživanja je analiza pravnog položaja Srpske pravoslavne crkve u Bijeljini tokom XX vijeka, sa posebnim osvrtom na statusna i imovinskopravna pitanja.
Piše: Prof. dr Svjetlana Ivanović, Pravni fakultet Univerziteta u Istočnom Sarajevu
Zbornik sažetaka “Bijeljina u XX vijeku”
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com