Na današnji dan – 29. maj

Danas je ponedjeljak, 29. maj, 149. dan 2023. Do kraja godine ima 216 dana.

1167. – Vojska udruženih italijanskih gradova Lombardijske lige u bici kod Lenjana nanijela odlučujući poraz trupama njemačkog cara Fridriha Prvog Barbarose, koji se poslije poraza pokajnički izmirio s papom i preuzeo vođenje Trećeg krstaškog rata.

1453. – Poslije duge opsade Turci osvojili Konstantinopolj, prijestonicu nekad moćne Vizantije. U krvavoj trodnevnoj orgiji Turci su ubili sve branioce, uključujući posljednjeg romejskog vladara Konstantina Jedanaestog Paleologa, sina cara Manojla Drugog i carice Jelene, kćerke srpskog velikaša Konstantina Dragaša.

1630. – Rođen engleski kralj Čarls Drugi Stjuart, sin Čarlsa Prvog, pogubljenog u građanskom ratu 1649, koji je postao monarh na svoj rođendan 1660, poslije ukidanja republike uspostavljene 1653. pod vladavinom Olivera Kromvela. Stupajući na presto Velike Britanije i Irske, obavezao se na poštovanje prava parlamenta i ličnih sloboda građana, što je pokušao da izigra, pokazujući apsolutističke težnje. Tome se usprotivila Stranka vigovaca. Liberali i parlament ga je 1679. primorao da potpiše „Habeas sorpus act“ kojim su ozakonjene izvjesne građanske slobode, a građani zaštićeni od nezakonitog hapšenja i utamničenja. NJegova vladavina do smrti 1685. u istoriji je označena kao period restauracije.

1807. – Turskog sultana Selima Trećeg, koji na prijesto došao 1789, slabog vladara koji nikako nije uspijevao da izađe na kraj sa samovoljom janjičara u Beogradskom i Vidinskom pašaluku, oborio Mustafa Četvrti.

1839. – Uspostavljeni diplomatski odnosi Srbije i Velike Britanije.

1839. – Osnovana Knjaževska kancelarija inostranih dela Kneževine Srbije. U spomen na ovaj događaj, 29. maj se obilježava kao Dan srpske diplomatije.

1875. – Rođen srpski pisac Svetozar Ćorović, koji je u Mostaru 1896. s Aleksom Šantićem i Jovanom Dučićem pokrenuo list „Zora“ u kojem je razvio plodan pripovjedački i urednički rad. Bio je među vodećim srpskim nacionalistima koji su vodili akcije protiv okupatorskog austrougarskog režima u BiH. U Prvom svjetskom ratu je interniran i potom mobilisan. Otpušten je pošto je obolio, a 1919. je umro. U pripovijetkama, dramama i romanima opisivao je život u Hercegovini, pišući neposrednim stilom, koji se odlikuje živopisnošću kazivanja i lakoćom. Djela: romani „Stojan Mutikaša“, „Ženidba Pere Karantana“, „Majčina sultanija“, zbirke pripovijedaka „U časovima odmora“, „Moji poznanici“, „Brđani“, drame „Zulumćar“, „On“, „Adam-beg“, „Ajša“.

1879. – Rođen srpski pisac Kosta Abrašević, radnički pjesnik, koji je kao pripadnik srpske socijaldemokratije i poeziju shvatao kao sredstvo za postizanje socijaldemokratskih ciljeva. NJegovi umjetnički nedorađeni stihovi – što u prvom redu valja pripisati činjenici da je stvarao izuzetno mlad /umro je u 19. godini/ – prožeti su ljubavlju prema trudbenicima. Ime „Abrašević“ nose mnoga kulturno-umjetnička društva u Srbiji. Pjesme: „Zviždi, vetre“, „Svet je nama otadžbina“, „Bratstvo“, „Crvena“.

1894. – Rođen američki filmski režiser austrijskog porijekla DŽozef fon Šternberg, vizuelni perfekcionista, majstor osvjetljenja i kontrasta. Podjednako je upečatljiv u epskim scenama i u krupnim planovima izrazite plastičnosti i senzibiliteta, što je umnogome rezultat sjajne saradnje sa glumicom Marlen Ditrih. Filmovi: „Podzemlje“, „Plavi anđeo“, „Maroko“, „Jedna američka tragedija“, „Šangaj ekspres“, „Plava Venera“, „Crvena kraljica“, „Đavo je žena“, „Šangajsko podzemlje“, „Makao“.

1910. – Umro ruski kompozitor, pijanista i dirigent Milij Aleksijevič Balakirjev, pokretač i idejni vođa kompozitorske grupe, po njemu nazvane Balakirjevljev kružok ili „Velika petorica“. Grupu su činili još Cezar Kjuj, Modest Musorgski, Nikolaj Rimski – Korsakov i Aleksandar Borodin. Nadovezujući se na ruskog kompozitora Mihaila Glinku, izgradio je muzički stil na elementima folklora, prvenstvno ruskog i orijentalnog. Djela: simfonijske poeme „Rusija“, „Tamara“, muzika za „Kralja Lira“, klavirske kompozicije, uključujući fantaziju „Islamej“.

1914. – U sudaru putničkog broda „Carica Irske“ i norveškog teretnjaka „Storstat“ na rijeci Sent Lorens u Kanadi poginulo je najmanje 1.012 ljudi.

1917. – Umro srpski književnik Vladislav Petković Dis. Nepriznat, žučno osuđivan i gotovo sasvim odbačen u svom vremenu, Dis je pjesnik kome je budućnost svesrdno otvorila vrata slave. Svojom lirikom tamnih, negatorskih, zagrobnih i sanjarskih tonova, ispunjen bolom i porazom, on je opjevao „tamnicu života“. Antologijskim se smatraju njegove pesme: „Možda spava“, „Sa zaklopljenim očima“, „Utopljene duše“, „Jutarnja idila“, „Plave misli“… Dis je po prirodi bio boem. Sa Simom Pandurovićem je uređivao „Književnu nedelju“, bio ratni izvještač pri srpskoj Vrhovnoj komandi u Prvom balkanskom ratu, prešao Albaniju i kao izbjeglica boravio u Francuskoj. U povratku, brod na kome se nalazio, torpedovala je njemačka podmornica i veliki pjesnik našao je svoje posljednje utočište u Jonskom moru, kod Krfa.

1917. – Rođen američki državnik DŽon Ficdžerald Kenedi, koji je 1960. u 43. godini života postao najmlađi šef države u istoriji SAD. U Drugom svjetskom ratu je služio u mornarici, a potom kratko bio novinar. U Kongres je izabran 1947, a 1952. je postao senator. Za predsjednika SAD je izabran kao kandidat Demokratske stranke. Ubijen je u Dalasu 22. novembra 1963, ali poslije očito namjerno traljavo vođene istrage nije pouzdano utvrđeno ko je ubica. Kao atentator je zvanično označen Li Osvald koji je pod krajnje sumnjivim okolnostima i sam ubijen dva dana kasnije u policijskoj stanici u Dalasu.

1919. – U vrijeme dok je sovjetska Rusija vodila borbu na život i smrt protiv kontrarevolucije – Engleska, Francuska, SAD i Italija su priznale vladu bivšeg carskog generala Aleksandra Kolčaka, predvodnika „bjelogardejaca“, koji su u početku, uz obilnu podršku zapadnih sila, imali znatne uspjehe protiv slabo naoružane Crvene armije. NJegove jedinice su razbijene u januaru 1920, a on je uhapšen na željezničkoj stanici u Irkucku i ubrzo strijeljan.

1942. – Umro američki filmski i pozorišni glumac DŽon Barimor, poznat po ulogama ljubavnika u doba nijemog filma. Filmovi: „Romeo i Julija“, „Dr DŽekil i mister Hajd“, „Raspućin i carica“, „Marija Anoaneta“.

1943. – Na Sutjesci u Drugom svjetskom ratu dio partizanskih jedinica i Vrhovni štab Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije probio se iz obruča 130.000 njemačkih, italijanskih, bugarskih i hrvatskih vojnika, koji su u Petoj ofanzivi /njemački naziv „Operacija Švarc“/, pokušali da unište glavninu partizanskih snaga. U obruču na Zelengori i Sutjesci bile su okružene četiri partizanske divizije sa 16.000 boraca i 4.000 ranjenika. U najdramatičnijoj bici partizana tokom rata, okončanoj 15. juna, partizanske divizije su izgubile trećinu boraca, uključujući Savu Kovačevića, komandanta Treće divizije koja je ostala da štiti teške ranjenike. Nijemci su masakrirali oko hiljadu zarobljenih ranjenika.

1953. – Novozelanđanin Edmund Hilari i Nepalac Namgjal Vangdi, poznat kao Tenzing Norgaj, postali prvi ljudi koji su osvojili „krov svijeta“ Mont Everest, 8.848 metara visok vrh planinskog masiva Himalaji.

1966. – Budistička kaluđerica se spalila u vijetnamskom gradu Hue kao znak protesta protiv proameričke marionetske vojne vlade Južnog Vijetnama.

1972. – Generalni sekretar Centralnog komiteta Komunističke partije i predsjednik Prezidijuma Vrhovnog Sovjeta SSSR Leonid Brežnjev i predsjednik SAD Ričard Nikson u Moskvi potpisali dokument pod nazivom „Osnova za međusobne odnose SSSR i SAD“ kojim je otvorena era boljih odnosa i miroljubive koegzistencije dviju velesila.

1978. – Šef kineske diplomatije Huang Hua u UN označio SSSR kao najopasniji izvor izbijanja novog svjetskog rata.

1979. – Umrla američka filmska glumica kanadskog porijekla Meri Pikford, zvijezda nijemog filma. S Čarlijem Čaplinom, Daglasom Ferbanksom i Dejvidom Grifitom 1919. je osnovala filmsku kompaniju „Junajted artist korporejšn“. Filmovi: „Dobri mali đavo“, „Djevojka od juče“, „Jedna mala bogata djevojka“, „Polijana“, „Mali lord Fontelroj“, „Gaučo“, „Koketa“.

1985. – Na stadionu „Hejsel“ u Briselu u neredima pred finalni meč evropskog Kupa šampiona između italijanskog prvaka „Juventusa“ i engleskog „Liverpula“ pogunulo 39 i povrijeđeno više od 400 ljudi, uglavnom italijanskih navijača.

1989. – Japanski sud odlučio da ljekari u Japanu nisu dužni da pacijentima oboljelim od raka saopšte istinu.

1990. – Za prvog predsjednika Ruske Federacije izabran Boris Jeljcin.

1991. – Fudbaleri „Crvene zvezde“ pobjedom nad „Olimpikom“ iz Marseja osvojili titulu pobjednika Kupa evropskih šampiona i ostvarili najveći uspjeh u istoriji jugoslovenskog klupskog fudbala.

1994. – U izbjeglištvu u Čileu umro bivši istočnonjemački diktator Erih Honeker, od 1976. do 1989. predsjednik NJemačke Demokratske Republike, kad je oboren s vlasti na talasu masovnih antirežimskih protesta. Kao člana Komunističke partije NJemačke nacisti su ga uhapsili 1935. i u koncentracionim logorima je bio do 1945. U Politbiro vladajuće Jedinstvene socijalističke partije NJemačke /komunisti/ izabran je 1958, prvi sekretar je postao 1971, a generalni sekretar 1976. Izgradio je 1961. Berlinski zid, najjači simbol hladnog rata Istoka i Zapada.

1997. – Loran Kabila preuzeo dužnost predsjednika Demokratske Republike Kongo /bivši Zair/, 12 dana pošto su njegove snage porazile u sedmomjesečnom građanskom ratu armiju lojalnu diktatoru Mobutuu Sese Seku.

2001. – Savjet NATO u Budimpešti nije prihvatio plan američkog predsjednika DŽordža Buša za izgradnju raketnog štita.

2003. – Američki predsjednik DŽordž Buš donio je naredbu o ukidanju „vanrednog statusa“, uvedenog prije 11 godina, na osnovu koga je omogućeno uvođenje sankcija bivšoj Jugoslaviji.

2006. U zemljotresu od 6,3 stepeni Rihterove skale na indonežanskom ostrvu Java poginulo 5.115 osoba.

2016. – Umro srpski akademik Svetozar Koljević. Bio je književnik, istoričar književnosti, prevodilac i predsjednik Upravnog odbora „Zadužbine Branka Ćopića“. Koljević je rođen 9. septembra 1930. godine u Banjaluci. Engleski jezik i književnost studirao je u Zagrebu i Beogradu, gdje je 1954. i diplomirao. Magistraturu iz engleske književnosti stekao je na Univerzitetu u Kembridžu 1957, pod mentorstvom proslavljenog istoričara književnosti Dejvida Dejčiza. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu 1959. Univerzitetsku karijeru otpočeo je kao asistent za englesku književnost na Filozofskom fakultetu u Sarajevu, gdje je 1971. postao i redovni profesor. Redovni član SANU postao je 1997. godine, a od 2003. do 2015. obavljao je funkciju potpredsjednika Ogranka SANU u Novom Sadu.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com