Danas je utorak, 16. maj, 136. dan 2023. Do kraja godine ima 229 dana.
1532. – Španski osvajač Fransisko Pisaro s malom grupom vojnika iskrcao se na sjevernu obalu Perua. Godinu dana kasnije osvojio je tu zemlju i surovo ugušio pobunu Inka.
1703. – Umro francuski pisac Šarl Pero, autor čuvene zbirke bajki „Vilinske priče“, u kojoj su djeci širom svijeta poznate bajke „Mačak u čizmama“, „Crvenkapa“ i „Uspavana ljepotica“. Ostala djela: „Vijek Luja Velikog“, „Poređenja starih i modernih“.
1812. – Počeli pregovori poslije šestogodišnjeg rusko-turskog rata, u kojem su Turci poraženi i primorani na velike ustupke Rusiji. U tom ratu Srbi su se borili na strani Rusije, pa je Bukureštanski mir, zaključen 28. maja 1812. godine, predvidio da sultan amnestira srpske ustanike. Dogovoreno je i da turska vlada stupi u direktne pregovore sa predstavnicima Srbije radi sporazuma o njenoj autonomiji u okviru Otomanskog carstva, ali su Turci 1813. napali Srbiju i ugušili Prvi srpski ustanak, iskoristivši zauzetost Rusije ratom protiv agresorske armije francuskog cara Napoleona Prvog.
1873. – Rođen francuski pisac Anri Barbis, propovjednik radničke solidarnosti. Učestvovao u Prvom svjetskom ratu kao dobrovoljac, ali se ubrzo razočarao, izrazivši ogorčenost u romanu „Oganj“ u kojem je opisao stravičnu sliku rata, čime je snažno uticao na pisce antiratnih romana u Evropi. Ostala djela: romani „Pakao“, „Svjetlost“, zbirka pjesama „Tugovanke“.
1881. – Prvi tramvaj u svijetu s pogonom na električnu energiju počeo redovno da saobraća u blizini Berlina.
1898. – Rođen srpski pisac Rastko Petrović, jedan od najoriginalnijih i najznačajnijih srpskih pjesnika poslije Prvog svjetskog rata. U ratu je sa srpskom vojskom prošao albansku golgotu, poslije čega je poslat u Francusku i u Parizu je diplomirao prava. Od 1923. je u diplomatskoj službi radio je u Rimu, zatim u Vašingtonu, gdje je umro 1949. NJegovi posmrtni ostaci su preneseni u otadžbinu 1986. Pripadao je prvoj generaciji srpskih modernista i bio sinonim za temperamentnu i nekonvencionalnu literaturu. NJegova knjiga pjesama „Otkrovenje“ je najznačajnije djelo srpske poezije između dva svjetska rata. Pisao je i putopise s putovanja u Africi i Americi, a o Prvom svjetskom ratu u romanu „Dan šesti“. Ostala djela: roman „Burleska gospodina Peruna boga groma“, lirska proza „LJudi govore“, putopis „Afrika“, drama „Sibinjanke“.
1898. – Rođena pjesnikinja Desanka Maksimović, član Srpske akademije nauka i umjetnosti, čija se topla, senzibilna, neposredna i muzikalna poezija odlikuje rodoljubljem i humanošću. Završila je Filozofski fakultet u Beogradu i bila profesor u Obrenovcu, Dubrovniku i Beogradu. Djela: zbirke pjesama „Pesme“, „Zeleni vitez“, „Pesnik i zavičaj“, „Otadžbino, tu sam“, „Miris zemlje“, „Tražim pomilovanje“, „Nemam više vremena“, „Pesme iz Norveške“, „Letopis Perunovih potomaka“, „Ničija zemlja“, „Slovo o ljubavi“, priče „Ludilo srca“, romani „Otvoren prozor“, „Ne zaboraviti“, roman za djecu „Pradevojčica“, zbirka bajki i proze u stihu „Oraščići palčići“, putopis „Snimci iz Švajcarske“.
1905. – Rođen američki filmski i pozorišni glumac Henri Fonda, jedna od najupečatljivijih fizionomija svjetskog filma, čiju glumu je odlikovala prefinjenost i diskrecija. Nagradu „Oskar“ je dobio za ulogu u filmu „Na zlatnom jezeru“, posljednjem u više od 80, koliko ih je snimio. S velikim uspjehom je igrao i u brodvejskim pozorištima u NJujorku, takođe u TV serijama. Ostali filmovi: „Farmer se ženi“, „Staza usamljenog bora“, „Na krilima jutra“, „DŽezabel“, „Priča o Aleksandru Grejemu Belu“, „DŽesi DŽejms“, „Mladi Linkoln“, „Plodovi gnjeva“, „Ledi Iv“, „Omča za vješanje“, „Moja draga Klementina“, „Na apačkoj granici“, „Bjegunac“, „Mister Roberts“, „Rat i mir“, „Pogrešan čovjek“, „Samo jednom se živi“, „12 gnjevnih ljudi“, „Bura nad Vašingtonom“, „Najduži dan“, „Roj“, „Ubica na konju“.
1917. – Srpski pisac Vladislav Petković – Dis, jedan od najtalentovanijih srpskih pjesnika, utopio se u Jonskom moru kod Krfa kad je brod kojim se vraćao u otadžbinu u Prvom svjetskom ratu torpedovala njemačka podmornica. Poslije završene gimnazije bio je učitelj u selu Prliti, potom carinski činovnik u Beogradu, ali je najmanje bio sklon činovničkom redu – živio je boemskim životom. Sa piscem Simom Pandurovićem, jednim od osnivača srpske moderne, uređivao je časopis „Književna nedelja“. U Prvom svjetskom ratu povukao se sa srpskom vojskom preko Albanije, poslije čega je otišao u Francusku. Lirika mu je autentična, veoma senzibilna i fluidna, muzikalna u ritmu i emocijama, okrenuta unutrašnjem životu, maštanju i halucinacijama. NJegov pesimizam iskazuje viziju smrti, zloslutnosti i dubok lični bol, a pjesma „Možda spava“ spada u najizrazitija lirska ostvarenja simbolizma u srpskoj poeziji. Djela: zbirke pjesama „Utopljene duše“, „Mi čekamo cara“.
1929. – U Holivudu dodijeljene prve nagrade američke Filmske akademije /od 1931. nazvane „Oskar“/. Prve nagrade su dodijeljene filmu „Krila“, glumici DŽenet Gejnor i glumcu Emilu DŽeningsu.
1932. – U Tokiju ubijen japanski premijer Cujoši Inukai.
1941. – Parlament Islanda okončao ugovor s Kraljevinom Danskom i proglasio nezavisnost, koja je potvrđena plebiscitom 24. maja 1944, na osnovu kojeg je Island proglašen republikom.
1947. – Umro engleski biohemičar Frederik Gaulend Hopkins, jedan od osnivača nauke o vitaminima, koji je s holandskim ljekarom Kristijanom Ajkmanom 1929. podijelio Nobelovu nagradu za medicinu. Izučavao je značaj vitamina u ishrani laboratorijskih životinja i zaključio da su oni neophodni za normalan rast i razvoj organizma. Takođe je izolovao glutation i pokazao njegov veliki značaj i aminokiselinu – triptofan. Dokazao je i da je pigment krila nekih leptira derivat mokraćne kiseline i da neke ekskretorne supstance služe kao boje u životinjskom carstvu.
1961. – General Park Čung Hi izvršio vojni udar u Južnoj Koreji i potom je vladao tom azijskom zemljom do 1979. godine, kada ga je ubio šef njegove bezbjednosti. Vojna hunta je odmah po preuzimanju vlasti zabranila rad sindikata i političkih partija.
1969. – Sovjetski vasionski brod „Venera 5“ spustio na Veneru i počeo da šalje podatke o toj planeti.
1972. – Poslije osam godina izgradnje u rad pušten hidroenergetski i plovidbeni sistem „Đerdap“, zajednički graditeljski poduhvat Jugoslavije i Rumunije. Sistem je koštao oko 400 miliona dolara, a elektroprivrede dviju zemalja su dobile 5,6 milijardi kilovat-časova struje godišnje.
1974. – Socijaldemokrata Helmut Šmit postao kancelar Zapadne NJemačke poslije ostavke Vilija Branta.
1975. – Japanka Junko Tabei postala prva žena koja se popela na najviši svjetski planinski vrh – Mont Everest.
1984. – Umro američki pisac Irvin Šo, čija se proza odlikuje snažnom dramatičnošću, društvenom sviješću i živim dijalogom. Borio se u Drugom svjetskom ratu kao američki vojnik u Evropi i Africi. Djela: romani „Mladi lavovi“, „Lusi Kraun“, „Dvije sedmice u drugom gradu“, „Glasovi ljetnjeg dana“, „Prosjak i lopov“, „Bogataš i siromah“, „Hljeb na vodama“, „Veče u Vizantiji“, „Vrh brda“, zbirke pripovijedaka „Mornar sa Bremena“, „Dobrodošli u grad“, „Mješovito društvo“, „LJubav u mračnoj ulici“, „Pet decenija“, „Bog je bio ovdje, ali je otišao ranije“, „Šaputanja u Bedlamu“, drame „Sahraniti mrtve“, „Opsada“, „LJubazni ljudi“, „Povlačenje u zadovoljstvo“, „Sinovi i vojnici“, „Ubica“, putopis „U društvu delfina“.
1990. – Umro američki pjevač, igrač i glumac afričkog porijekla Semi Dejvis, jedan od najvećih zabavljača 20. vijeka.
1991. – Prva žena premijer u istoriji Francuske, socijalista Edit Kreson, stupila na dužnost.
1991. – Britanska kraljica Elizabet Druga postala prvi monarh koji je govorio u Kongresu SAD.
1992. – Serijom eksplozija dignut u vazduh vojni aerodrom kod Bihaća, jedan od najvažnijih vojnih objekata JNA, čija je izgradnja koštala više od četiri milijarde dolara.
1995. – Japanska policija uhapsila vođu vjerske sekte AUM Šinrikjo Šoka Asaharu, na osnovu sumnje da je organizovao napad nervnim gasom u tokijskom metrou 20. marta 1995. kad je 12 ljudi umrlo, a više od 5.000 povrijeđeno.
1997. – Zairski predsjednik Mobutu Sese Seko napustio Kinšasu, na kojoj su nezadrživo nadirali pobunjenici, okončavši tako 32-godišnju autokratsku vladavinu.
1997. – Umro italijanski filmski režiser DŽuzepe de Santis, jedan od najznačajnijih predstavnika filmskog neorealizma nastalog u Italiji u prvim godinama po okončanju Drugog svjetskog rata. Filmovi: „Gorki pirinač“, „Rim u 11 časova“, „Cesta duga godinu dana“.
2010. – Umro Henk DŽouns, američki džez pijanista.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
