"Stojadin" napunio 48 godina (video)

Od svih automobila koji se voze na prostoru SFRJ, Zastava 101 je automobil koji je uvijek bio karakterisan u dvije krajnosti. Jedna grupa vozača ne želi da se odrekne svog Stojadina i održavaju svoj automobil u konstantnom pogonu, dok se druga grupa vozača izjašnjava da je Stojadin "najlošiji auto na svijetu" i da ga voze samo zato što to iz raznih razloga, najčešće ekonomskih, moraju.

Jugoslovenski klasici kao što su Fića, Yugo i Tristać simboli su jugonostalgije, a priznati su i kao dio istorije. Međutim, najuspješniji i najprodavaniji model kragujevačke Zastave, koji je proizveden u najviše primjeraka, imao najveći izvoz, bio najmoderniji automobil svoje klase u Evropi kada se pojavio, model koji je imao najizazovnije testove, koji je posljednje godine proizvodnje bio drugi najjeftiniji nov automobil na svijetu, nazvan pogrdno, ali i od milja – Stojadin, ostao je nekako po strani.

Kako je nastala Zastava 101?
Istorija "’Zastave NV"’ (Nacionalno vozilo), kako se tokom 1970. godine pisalo o Zastavi 101, započela je u Torinu 1967, kada je Dante Đakoza u saradnji sa dizajnerskom kućom Boano razvio ideju o hečbek verziji Fiata 128, pod oznakom Fiat 128 B1. Ovaj model je bio previše ispred svog vremena za FIAT i projekat je ostao na nivou početnog razvoja do posjete Zastavine delegacije na čelu sa legendarnim Prvoslavom Rakovićem 1969.

Iako je naša delegacija računala na licencu za Fiat 124 koji bi obogatio i modernizovao ponudu Zastave, ponuda od strane Fiatove delegacije je bila nevjerovatna – licenca za Fiat 128 hečbek, najmoderniji automobil svoje klase u Evropi. Iste godine počinje stvaranje legende koja će biti kasnije krštena kao Zastava 101, sa prvim nadimkom "Jedinica". Kada je FIAT 128 proglašen automobilom 1969. godine, prve informacije o novom Zastavinom vozilu, počinju da zagrijavaju jugoslovensku javnost.

Naredne godine slovenački "Avto-magazin" objavljuje prve fotografije, a saloni Zastave u većim gradovima Jugoslavije dobijaju prototipove. Histerija je otpočela i liste čekanja su formirane. Naredne 1971. počela je predserijska proizvodnja, a krajem 1971. i početkom 1972, kada je nova fabrika u Kragujevcu dovršena, krenula je i serijska proizvodnja.

Interesantan je podatak Muzeja istorije Jugoslavije: 1976. je pripremljen specijalan model Zastave 101 Lux, sa bogatijom opremom i motorom od 1300 kubika, koji je predsjednik SFRJ Josip Broz Tito lično poklonio predsjedniku SSSR-a Leonidu Brežnjevu. Leonid Brežnjev je bio poznat kao ljubitelj automobila i sa zadovoljstvom je našeg Stojadina uvrstio u svoju kolekciju. O ovom događaju svjedoči nekoliko fotografija, dostupnih u arhivi Muzeja istorije Jugoslavije.

Iako naša automobilska javnost to ne želi da prizna, Zastava 101 je bila brend i uspješan automobil u svoje vrijeme. S obzirom na činjenicu da se Zastava 101 prodavala i u okviru FIAT prodajne mreže, vladala je visoka potražnja u evropskim zemljama kao što su Francuska, Njemačka, Velika Britanija ali i u zemljama nekadašnjeg istočnog bloka.

U Čehoslovačkoj, Zastava 101 je bila statusni simbol i nije svako mogao da je priušti, a ko ju je imao morao je biti osoba od posebne važnosti. Potražnja je bila toliko velika da kragujevačka Zastava ni približno nije mogla da proizvede dovoljno vozila za izvoz. Na osnovu barter ugovora između Zavoda Crvena Zastava i varšavskog FSO, otpočela je proizvodnja Zastave 101 u Poljskoj, pod oznakom Zastava 1100P (1973-1982). Izvoz je cvjetao i u drugim zemljama kao što su Egipat, Argentina, SSSR, Čile, Mađarska i mnoge druge.

Prema istraživanjima Zastava 101 Kluba, u 21. vijeku, naš Stojadin je postao legendarni automobil u Poljskoj prije nego što je naša automobilska javnost priznala Stojadina za vozilo od istorijskog značaja. Postoji nekoliko klubova entuzijasta koji su svoje Zastave 1100 P restaurirali i našminkali do fabričkog sjaja.