Tokom austrijsko-nemačko-bugarske ofanzive 1915. godine srpska vojska biva prinuđena na povlačenje, a sa njom i francuska eskadrila koja je kao podrška stigla sve do Kosova. Za komandama jedne letelice bio je Milan Rastislav Štefanik, poručnik francuske vojske, koji je na srpski front stigao, na ličnu molbu, kao pilot-dobrovoljac. Nije Štefanik dugo boravio u Srbiji, zadataka je bilo i na drugim delovima fronta, ali je obavio nekoliko značajnih vojnih manevara.
Obeležja zahvalnosti Štefaniku ima u Srbiji. Jedno je u dvorištu Muzeja vinarstva i vinogradarstva u Aleksandrovcu. Zašto baš tu, odgovor je u činjenici da se 6. novembra 1915. godine spustio u jedan vinograd, kada je pogođen dok je sa savezničkom avijacijom pružao podršku srpskoj vojsci u povlačenju na jug. Po sletanju, Štefanik i mehaničar Mišel Bordom su letelicu zapalili kako ne bi pala u ruke neprijatelju, dok im je naš narod nesebično pritekao u pomoć kako bi ubrzo nastavili iz Župe do Brusa, preko Jankove klisure, Blaca i Kuršumlije, na putu za Prištinu.
Međutim, neposredno pre nego što se pridružio Srbima u zbegu, Štefanik je ranjen u oružanom sukobu, lečio se u Kosovskoj Mitrovici, kada biva doneta odluka da deo ranjenih i bolesnih bude prebačen avionima do obala Jadranskog mora. Među njima se tada našao i pilot poručnik Milan Rastislav Štefanik i upravo tom evakuacijom, pod komandom srpske vojske, avioni su prvi put u istoriji avijacije zvanično upotrebljeni za sanitetski transport. Čuveni francuski avijatičar kapetan Lui Polan preleteo je tada kanjon Belog Drima, i po gustoj magli prevalio 200 kilometara, da bi sleteo nadomak Valone, a potom stigao i do Rima.
Milan Rastislav Štefanik je kraj rata dočekao kao general i tada počinje novo poglavlje njegovog života. Sa Tomašom Masarikom i Edvardom Benešom osnovao je 1918. godine Čehoslovačku državu i bio prvi ministar vojske. Prerana smrt sustigla ga je naredne godine u avionskoj nesreći, ali je uradio mnogo. Uspeo je da se uspešno bavi prirodnim naukama i filozofijom, da osvoji Mon Blan, vodi meteorološke i astronomske stanice širom sveta, radi na spektrografiji, solarnoj fizici i postane oficir Legije časti. Čovek renesansnog duha, nacionalni heroj slovačke, ali i Srbije, kao hrabri avijatičar iz Velikog rata, rođen je 21. jula 1880, stradao je 4. maja 1919. godine prilikom povratka iz Italije u svoju otadžbinu.
Flota Vlade Slovačke danas nosi Štefanikovo ime, kao i aerodrom u Bratislavi, Opservatorija „Klet”, Akademija oružanih snaga, pa i mala planeta 3571, kao i jedan od najpoznatijih maratona „Štefanik trejl”, koji se održava u znak sećanja na marš dug 120 kilometara koji je pilot prepešačio upravo od Aleksandrovca do Prištine. U Slovačkoj je to rastojanje, koje se trči od brda Bradlo, gde je Štefanikova grobnica, do spomenika i trga u Bratislavi koji nose njegovo ime.
U njegovu čast za zasluge se u Slovačkoj dodeljuje prsten Rastislava Štefanika, a u Srbiji uspomena na njegovo učešće u Velikom ratu na strani Srbije su ulice sa njegovim imenom u Beogradu, na Voždovcu i južnobanatskoj Kovačici.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: politika.rs