Na današnji dan – 16. april

878. – Prvi put u pisanim dokumentima pomenuto ime Beograd. Ime Beograd prvi put se pominje 878. u pisanim dokumentima, kada je papa Jovan Osmi uputio pismo bugarskom knezu Borisu, u kome ga obavještava da se Sergije evnuh opoziva sa dužnosti beogradskog episkopa. Original ovog dokumenta nalazi se u vatikanskom arhivu, a tek devedesetih godina ovog vijeka postao je dostupan i našoj javnosti. Od tada se Singidunum, koji su u četvrtom vijeku prije nove ere osnovali Kelti, zove Beograd.

1346. – Srpski kralj Dušan Stefan Nemanjić u Skoplju na Vaskrs krunisan za “cara Srba, Grka i Arbanasa”. Istovremno je proglašena Srpska patrijaršija s prvim srpskim patrijarhom Joanikijem. Bio je to period najvećeg ekonomskog, vojnog, političkog i kulturnog uspona srpske feudalne države. Po teritoriji je bila veća nego ikad: sem zemalja ranije srpske kraljevine, obuhvatila je Mačvu, Zahumlje, Albaniju, Epir, Tesaliju, Akarnaniju, Etoliju i svu Makedoniju do Hristopolja, izuzev Soluna. Država je počivala na načelu zakonitosti: prema Dušanovom zakoniku, usvojenom 1349. i dopunjenom 1354, zakon je jači i od suprotne volje vladara. Prerana smrt 1355. spriječila ga je da stvori državu koja bi zamijenila Romejsko /Vizantijsko/ carstvo, oslabljeno turskom najezdom, čiju je opasnost najbolje osjetio i pokušao da sa zemljama Zapada organizuje zajedničku odbranu, ali je to onemogućeno, najviše zbog surevnjivosti ugarskih kraljeva.

1828. – Umro španski slikar Fransisko Hose de Goja i Lusientes, umjetnik nemirnog i pustolovnog duha, koji je mimo ustaljenih šema najdublje obuhvatio stvarnost Španije. Postao je 1786. dvorski slikar i naslikao je niz portreta – među najboljima u tom žanru – članova kraljevske porodice, dvorskih uglednika i poznatih ličnosti. U kompozicijma iz istorije i savremnog života ispoljio je izrazitu sklonost ka sarkazmu i kritici društva. Opsjednut tragičnom sudbinom španskog naroda, stvorio je potresne slike – dokumenta /”Drugi maj 1808″, “Treći maj 1808. – strijeljanje u Madridu”/, a u poznim godinama fantazmagorične prizore /”Saturn”, “Prometej”, “Ples vještica”/ i velike cikluse u bakropisu i litografiji. Pri kraju života, već oslijepio, morao je da emigrira u Francusku, gdje je umro. Glavna djela: “Odjevena Maja”, “Gola Maja”, “Porodica Karlosa Četvrtog”, “Marija – Lujza”, “Slikar Fransisko Baje”, grafički ciklusi “Kapričosi”, “Užasi rata”, “Poslovnice”, “Tauromahija”.

1844. – Rođen je francuski pisac Žak Anatol Fransoa Tibo, poznat kao Anatol Frans, član Francuske akademije, dobitnik Nobelove nagrade za francusko društvo u vrijeme Treće Republike. Istupao protiv militarizma i šovinizma, razobličavajući potkupljivost buržoaske vlade i štampe, što mu je donijelo naziv “buntovnog akademika”. Djela: zbirka pjesama “Zlatne pjesme”, romani “Zločin Silvestra Bonara”, “Savremena istorija”, “Crveni krin”, Bogovi su žedni”, “Pobuna anđela”, “Taida”, “Epikurov vrt”, “Mišljenja opata Zeroma Koanjara”, “Ostrvo pingvina”, “Pečenjarnica kraljice Pedok”, “Život u cvijeću”.

1859. – Umro francuski istoričar i političar Aleksis Klerer Tokvil, protivnik revolucionarnih društvenih promjena, koji je veoma bitno uticao na građanske istoričare 19. i 20. vijeka. Djela: “Demoktatija u Americi”, “Stari režim i revolucija”.

1862. – Francuski car Šarl Luj Napoleon Treći Bonaparta objavio je rat meksičkom predsjedniku Benitu Pablu Huaresu, ali se ratna avantura nije isplatila. Francuska intervencionistička vojska postavila je za cara Meksika austrijskog nadvojvodu Maksimilijana Habsburškog, što je izazvalo krvav građanski rat poslije povlačenja francuskih trupa 1867.

1867. – Rođen američki pilot i konstruktor aviona Vilbur Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilom, u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je trajao 59 sekundi i avion je preletio 285 metara. Braća Rajt su već 1905. konstruisali avion koji je preletio 39 kilometara. Osnovali su 1909. “Ameriken Rajt kompani” za proizvodnju aviona i iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion “Signal korps prvi”.

1871. – Pariska komuna donijela “Dekret o napuštenim preduzećima”, kojim su radnicima predate sve firme čiji su vlasnici pobjegli iz Pariza. Time je proletarijat prvi put u istoriji stekao pravo da upravlja fabrikama i drugim preduzećima.

1872. – Rođena srpska slikarka njemačkog porijekla Babet Bahmajer, poznata kao Beta Vukanović, koja je tokom nepunih 80 godina naslikala impozantan broj ulja, akvarela i crteža i kao pedagog uticala na generacije srpskih slikara. Na studijama slikarstva u Minhenu upoznala je budućeg supruga Rista Vukanovića, takođe slikara. S njim je 1898. došla u Beograd, u grad kome je ostala privržena do kraja života /1972/ i s velikom predanošću je učestovala u umjetničkom životu patrijarhalne Srbije. Zaslugom tog umjetničkog para Beograd je dobio slikarsku školu, koja je prerasla u Umjetničku školu. Jedan je od osnivača “Lade” i “Cvijete Zuzoruć” – društva srpskih umjetnika, slikara i vajara i začetnika za ono doba relativno smjele karikature. Isprva je slikala u maniru impresionista, ali se kasnije približila čvršćoj realističkoj formi.

1889. – Rođen engleski filmski glumac, scenarista, režiser i producent Čarls Spenser Čaplin, poznat kao Čarli Čaplin, jedan od pionira kinematografije i najvećih umjetnika u istoriji filma. U SAD je otišao 1910. i naprije je igrao u filmskom burleskama Maksa Seneta, ali se brzo osamostalio i stekao svjetsku slavu likom sentimentalnog klovna-skitnice. NJegov izvaredni humanizam, izgrađen u vrijeme teške mladosti – izražen zlim namjerama – učinio je da svima postane jasna snaga filmskog govora i njegova moć u afirmaciji univerzalnih ljudskih vrijednosti. Mada lično nikada nije pripovijedao bilo kakav politički radikalizam, njegov filmski opus bio je dovoljan razlog da u vrijeme antikomunističke histerije u SAD postane žrtva američkog republikanskog senatora DŽozefa Makartija. Zbog toga je 1952. emigrirao u Švajcarsku, gdje je i umro 1977. Tokom 40 godina snimio je 75 kratkih i dugometražnih filmova, a 1972. dodijeljena mu je nagrada “Oskar” za životno djelo. Filmovi: “Idila u polju”, “Pasji život”, “Mirna ulica”, “Hodočasnik”, “Dječak”, “Potjera za zlatom”, “Cirkus”, “Svjetlosti velegrada”, “Moderna vremena”, “Veliki diktator”, “Gospodin Vedu”, “Jedan kralj u NJujorku”, “Svejtlosti pozornice”, “Grofica iz Honkonga”.

1921. – Rođen britanski glumac, režiser i pisac rusko-fracuskog porijekla Piter Ustinov, ambasador dobre volje UNICEF-a i Uneska. Prije Drugog svjetskog ratra u pozorištu je najčeće igrao u svojim komedijama: “LJubav četvorice pukovnika”, “Romanov i DŽulijeta”, “Foto-finiš”, “Deseta simfonija”. Napisao je i autobiografiju “Dearzme”. Filmovi: “LJuo vadis”, “Spartak”, “Topkapi”. “LJubičasti taksi”.

1922. – Potpisan NJemačko-sovjetski sporazum, poznat kao drugi Rapalski ugovor, kojim je SSSR priznat kao “velika sila”, a zemlje potpisnice se odrekle uzajamnih potraživanja i utvrdile osnovu za uspostavljanje diplomatkih odnosa.

1944. – Beograd u Drugom svjetskom ratu, na pravoslavni Vaskrs, bombardovala saveznička američka i britanska avijacija, navodno radi uništenja vojnih privrednih objekata i zgrada u koje su Nijemci smjestili administraciju. U napadu je učestovalo 130, a sutradan skoro 600 bombardera. Bombe su bacane po sistemu “tepiha”, široko zahvatajući stambene četvrti, pa je pogunilo najmanje 1.160 civila, šest puta više nego od okupatorskih vojnika.

1945. – Američke trupe u Drugom svjetskom ratu ušle u njemački grad Nirnberg.

1947. – U gradu Teksasu, u istoimenoj državi SAD, poginulo više od 500 ljudi od eksplozije francuskog kamiona napunjenog nitrotoluolom.

1951. – Britanska podmornica “Afrej” potonula u kanalu La Manš, odvukavši u smrt 75 ljudi.

1970. – Snježna lavina zatrpala dječiji sanatorijum u mjestu Salanš u francuskim Alpima i usmrtila 72 osobe.

1975. – Umro indijski filozof i državnik Savepali Radakrišnan, profesor filozofije na univerzitetima u Madrasu, Kalkutu, Čikagu i Oksfordu, ambasador u Moskvi 1939, potpredsjednik Indije od 1952. i predsjednik od 1962. do 1967. Najviše je bio zaokupljen religijom, etikom, istorijom filozofije i kulture i mogućnošću objedinjenja civilizacijskih i kulturnih vrijednosti Istoka i Zapada. Koristeći se komparativnom metodom u istoriji filozofije, nastojao je da pokaže značajnu ulogu indijskog nasljeđa u mogućoj kulturnoj renesansi jedinstvene svjetske kulture. Djela: “indijska filozofija”, “Istočna religija i misao zapada”, “Religija i društvo”, “Kalki ili budućnost civilizacije”, “Istorija istočne i zapadne filozofije”.

1988. – Izraelski komandosi u Tunisu ubili vojnog komandanta Palestinske oslobodilačke organiazcije Halila al Vazira, poznatog kao Abu DŽihad, zamjenika Jasera Arafata.

1991. – Umro engleski filmski režiser Dejvid Lin, autor spektakularnih i tehnički izvrsno urađenih filmova o osnovnim ljudskim emocijama u pozadini velikih istorijskih zbivanja. Filmovi: “Kratak susret”, “Veliko iščekivanje”, “Oliver Tvist”, “Madlena”, “Hobsonov izbor”, “Most na rijeci Kvaj” /nagrada “Oskar”/, “Lorens od Arabije” /nagrada “Oskar”/, “Doktor Živago” /nagrada “Oskar”/, “Rajanova kći”, “Put u Indiju”.

1992. – Košarkaši beogradskog “Partizana” u Istambulu postali prvaci Evrope pobjedom nad “Huventudom” iz Barselone sa 71:70 /40:34/.

1994. – Protivavionska odbrana Vojske Republike Srpske kod Goražda oborila britanski avion “Si harijer”. Tvrdeći da štite snage UN, avioni NATO pakta su 10. aprila 1994. počeli da bombarduju vojne i civilne srpske ciljeve kod Goražda, priskočivši u pomoć muslimanima koji su zapali u veliku opasnost poslije neuspjele ofanzive iz “zaštićene zone”, na koju NATO nije reagovao. Kasnije se ispostavilo da srpska artiljerija nije tukla grad, odnosno da “plavi šljemovi” nisu bili ugroženi.

1994. – Umro američki pisac afričkog porijekla Ralf Valdo Elison, čiji je roman “Nevidljivi čovjek” jedan od najimpresivnijih u američkoj književnosti poslije Drugog svjetskog rata. Osnovna tema njegovog jedinog romana jeste traganje za sopstvenim identitetom, a glavni junak – crnci predstavljeni su kao arhetipski obrazac čovjeka koji ostaje nevidljiv zato što mu društvo uskraćuje pravo na samodefinisanje. Djelo je pisano izuzetno sugestivno, s mnoštvom naturalističkih detalja. Takođe je napisao knjigu eseja “Senka i čin”.

2003. – U Atini su potpisivanjem Atinske deklaracije u Evropsku uniju primljeni Kipar, Estonija, Litvanija, Letonija, Mađarska, Češka, Slovačka, Slovenija, Malta i Poljska.

2006. – U najvećem jasenovačkom stratištu – Donjoj Gradini, kod Kozarske Dubice, služen pomen za stradale Srbe, Jevreje, Rome i antifašiste u ustaškom logoru Jasenovac od 1941. do 1945. godine.

2008. – Umro Edvard Lorenc, američki matematičar i meteorolog, idejni tvorac teorije haosa i efekta leptira.

2014. – U velikoj pomorskoj nesreći potonuo južnokorejski trajekt na kojem je bilo 476 ljudi, uglavnom učenika srednje škole. Spasene su samo 172 osobe, od kojih je 13 članova posade.  

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com