Danas je utorak, 13. jun, 164. dan 2023. Do kraja godine ima 201 dan.
323. p.n.e. – Umro grčki kralj Aleksandar Treći, nazvan Aleksandar Veliki, najveći vojskovođa antičkog svijeta, tvorac najprostranije imperije u dotadašnjoj istoriji čovječanstva. U mladosti je bio učenik Aristotelov. U prijestonicu grčke države Makedonije Pelu doveo ga je njegov otac kralj Filip Drugi Makedonski, a na prijesto je došao u 20. godini života kad je 336. prije nove ere ubijen Filip Drugi. Dovršio je pokoravanje grčkih država i 334. prije nove ere je sa 30.000 pješaka i 5.000 konjanika poveo rat protiv Persijanaca. Ubrzo je osvojio Malu Aziju, Siriju, Egipat i Persiju i stigao do rijeke Ind. Za prijestonicu carstva je proglasio Vavilon, u kojem je po povratku iz Indije iznenada umro u 33. godini života, što ga je spriječilo da preduzme namjeravani pohod na Zapad. Bio je izuzetno hrabar, a u borbi je primjenjivao metodičnu i uništavajuću strategiju. Koristio je sadejstvo konjice i pješadije i prvi je u istoriji ratne vještine uveo sistematski rad štaba. NJegova vojnička genijalnost se zasnivala i na širokoj kulturi, po čemu je bio superioran nad vladarima čije je države pokorio. Stoga nije bio samo osvajač već i nosilac širenja helenske kulture.
1381. – Pod vođstvom Vota Tajlera u engleskim pokrajinama Kent, Norfok, Safok i Kembrišir počeo seljački ustanak protiv feudalaca, izazvan visokim porezima. Već prvog dana ustanka seljaci su, uz pomoć londonske sirotinje, ušli u London i opsjeli zgradu parlamenta, ali je Tajler ubijen već trećeg dana ustanka. Ostavši bez vođe, ustanici su napustili London i buna je krvavo ugušena.
1811. – Rođen ruski književni kritičar i filozof Visarion Grigorjevič Bjelinski, osnivač ruske realističke estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj književnosti nazvanog „naturalna škola“. Nastojeći da kritici stvori filozofsku osnovu, proučavao je njemačku filozofiju. Književnost je posmatrao kao društvenu pojavu i razliku između nje i nauke vidio je u tome što pjesnik „misli u slikama“ i, za zazliku od naučnika, „ne dokazuje istinu, već je pokazuje“. Žestoko se borio protiv vulgarnosociološkog pristupa i formulisao je sociološki akcentovane estetičke kriterijume na kojima su izgradili učenje Nikolaj Aleksandrovič Dobroljubov i Nikolaj Gavrilovič Černiševski. Pisao je o LJermontovu i Gogolju, a njegovo „Pismo Gogolju“ obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Djela: „O ruskoj povijesti i o povijestima Gogolja“, „Književne maštarije“, „Junak naših dana“, „Pjesme M. LJermontova“, „Dioba poezije na rodove i vidove“, „Riječ o kritici“, „Putovanja Čičikova ili `Mrtve duše`“, „I. A. Krilov“, „Djela Aleksandra Puškina“.
1839. – Srpski knez Miloš Obrenović abdicirao u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, u koju se vratio 1859. i ponovo preuzeo prijesto poslije odluke Svetoandrejske skupštine 1858. da zbaci kneza Aleksandra Karađorđevića.
1865. – Rođen irski pisac Vilijam Batler Jejts, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1923. godine. NJegova lirika kosmopolitska, s osloncem na helensku i romejsku /vizantijska/ simboliku, ali i duboko vezana za irsko tlo i keltsku tradiciju. U mladosti je bio aktivni učesnik irskog nacionalnooslobodilačkog pokreta, inspirator „keltskog preporoda“ i irske kulturne ideologije. U pjesničkom razvoju je prošao kroz više faza /simbolističku, neoromantičarsku/, da bi potkraj Prvog svjetskog rata dostigao zrelost pravog majstora, jednog od najvećih u cjelokupnoj književnosti na engleskom jeziku. Uspio je da spoji sirovu snagu sa visokim intelektualnim refleksijama, tradicionalnost i neposrednu dnevnu angažovanost, pa je i sada uzor mnogim pjesnicima. Pisao je i pozorišne komade u stihovima i prozi, s temama iz keltske mitologije. Djela: poezija „Oisinova lutanja“, „Vjetar u trci“, „Ostrvce na jezeru Inisfri“, „Toranj“, drame „Grofica Ketlin“, „Suđena zemlja“, „Mačka i mjesec“, eseji „Keltski suton“, „Ideje dobra i zla“, „Sanjarenja o djetinjstvu i mladosti“, „Autobiografija“.
1876. – Srpsko učeno društvo za prvu ženu akademika izabaralo slikarku Katarinu Ivanović.
1897. – Rođen finski trkač Pavo Nurmi, koji je na dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920. i 1924. i 1928. Svjetske rekorde je obarao 29 puta.
1899. – Rođen meksički kompozitor i dirigent indijskog porijekla Karlos Čaves, osnivač Simfonijskog orkestra Meksika. Istraživao je meksički muzički folklor, kojim se inspirisao u komponovanju. Bio je dominantna muzička figura 20. vijeka u Meksiku, direktor Konzervatorijuma i šef Državnog umjetničkog odjeljenja. Djela: simfonije „Simfonija proletarija“, „Simfonija India“, baleti, kamerna muzika, klavirske kompozicije.
1900. – U Kini počeo „Bokserski ustanak“ – pobuna seljaka i gradske sirotinje protiv stranih imperijalista i domaćih tlačitelja. Ustanak su u septembru 1901. ugušile evropske sile – Japan i SAD.
1917. – Nijemci u Prvom svjetskom ratu usmrtili 162 stanovnika Londona, u prvom masovnom bombardovanju britanske prijestonice iz vazduha, u kojem je učestvovalo 14 aviona tipa „gota“.
1943. – U bici na Sutjesci u Drugom svjetskom ratu u jurišu na njemačke bunkere poginuo komandant Treće divizije i član Vrhovnog Štaba Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije Sava Kovačević, čija je hrabrost još za života prerasla u legendu. Između dva svjetska rata je kao komunista više puta osuđivan. Jedan je od organizatora ustanaka u Crnoj Gori 1941. a kao komandant Nikšićkog odreda, Pete Crnogorske brigade, Operativnog štaba za Hercegovinu, najzad Treće divizije – u svim borbama se isticao izuzetnom ličnom hrabrošću. Narodnim herojem je proglašen 23 dana poslije pogibije.
1943. – Rođen engleski filmski glumac Malkolm Mekdauel, koji je najčešće tumačio arogantne, asocijalne i nemoralne likove. Filmovi: „Ako“, „Paklena pomornica“, „Šunjajući mjesec“, „Srećni čovjek“, „Rojal fleš“, „Kaligula“, „Bolnica Britanija“, „LJudi mačke“, „Plavi grom“, „Poludi“ i „Gulag“.
1944. – Nijemci u Drugom svjetskom ratu počeli da bombarduju južnu Englesku, posebno London, dugo pripremanim tajnim oružjem – raketama „fau-1“. Do marta 1945. je ispaljeno oko 8.000 raketa „fau-1“ i oko 4.000 „fau-2“, od kojih je poginulo najmanje 5.500 britanskih civila, oko 2.700 tokom prve tri sedmice bombardovanja.
1956. – Posljednji britanski vojnici napustili bazu na Seuckom kanalu, kojim je Velika Britanija upravljala 74 godine, a upravu nad Kanalom preuzeo je Egipat.
1973. – U Parizu SAD, Sjeverni Vijetnam, Južni Vijetnam i oslobodilački pokret Vijetkong potpisali sporazum o prekidu vatre.
1982. – Umro kralj Saudijske Arabije Kalid in Abdul Azi, koga je naslijedio prestolonasljednik Fahd.
1983. – Američki vasionski brod „Pionir 10“ prošao pored Neptuna, postavši prva letjelica napravljena ljudskom rukom koja je izašla izvan Sunčevog sistema.
1986. – Umro američki klarinetista i kompozitor Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih bijelih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom – snimio je koncert za klarinet Volfganga Amadeusa Mocarta i svirao sa simfonijskim orkestrima.
1993. – Kim Kempbel postala prva žena premijer u istoriji Kanade.
2003. – Specijalna policijska jedinica uhapsila u Beogradu Veselina Šljivančanina, koga je Haški tribunal optužio za ratne zločine na Poljoprivrednom dobru „Ovčara“ kod Vukovara.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
