Lokalni izbori na Kosovu 2025: Između institucionalne blokade i demokratskog testa

Od
Desavanja u Bijeljini
-

Između institucionalne blokade i demokratskog testa

Predstojeći lokalni izbori

Lokalni izbori na Kosovu 2025. bit će peti od proglašenja nezavisnosti 2008. godine. Prvi krug glasanja zakazan je za 12. oktobar, dok je drugi krug predviđen za 2. novembar. Izbori obuhvataju 38 opština, u kojima će se birati gradonačelnici i sastavi skupština opština.

Prethodni redovni lokalni izbori održani su 17. oktobra 2021. godine, a vanredni izbori 23. aprila 2023. godine obuhvatili su četiri sjeverne opštine (Sjeverna Mitrovica, Zubin Potok, Leposavić, Zvečan), nakon što su predstavnici srpske zajednice kolektivno napustili kosovske institucije u novembru 2022.godine. Srpska zajednica je bojkotovala te izbore, izlaznost je bila ispod 3,5%, a dužnost gradonačelnika u opštinama sa većinskim srpskim stanovništvom preuzeli su albanski kandidati.

Parlamentarni izbori u februaru 2025. nisu donijeli stabilnost. Pokret Samoopredjeljenje (LVV) osvojio je relativnu, ali ne apsolutnu većinu, što je dovelo do nemogućnosti formiranja vlade. Ustavno pitanje koje se otvara: da li Skupština Kosova može biti konstituisana bez potpredsjednika iz reda srpske zajednice. Ustavni sud Kosova morat će pažljivo odlučiti, jer odluka direktno utiče na zaštitu prava zajednica i implementaciju Ahtisaarijevog plana.

Ukoliko Ustavni sud potvrdi da Skupština nije konstituisana, Kosovo bi se suočilo s dubljom političkom krizom, a lokalni izbori dobivaju dodatnu važnost kao barometar političke stabilnosti i raspoloženja građana prema aktuelnim političkim akterima.
Izborni proces i statistika

Centralna izborna komisija Kosova (CIK) potvrdila je učešće 93 politička subjekta: 32 stranke, 2 koalicije, 32 građanske inicijative i 27 nezavisnih kandidata. Među njima je 12 srpskih stranaka i inicijativa. Glasanje će se održati u 938 biračkih centara na 2.625 biračkih mjesta.Ukupan broj birača s pravom glasa je 2.069.098, dok je 43.993 registrovano za glasanje poštom iz inostranstva. Dijaspora može imati presudan uticaj u pojedinim opštinama, što dodatno komplikuje izborni proces i otvara prostor za proceduralne sporove i manipulacije.

Gradonačelnici i odbornici opštinskih skupština biraju se po proporcionalnom sistemu s otvorenim listama. Svaka opština ima određeni broj odbornika prema broju stanovnika, dok su mjesta za nacionalne manjine, uključujući Srbe, rezervisana u svakoj opštinskoj skupštini.

Postoji mogućnost pojačanih etničkih tenzija, naročito u opštinama na sjeveru Kosova. Sporovi oko nadležnosti, simbola, obrazovanja i javnih usluga mogu biti izvor konflikata. Dezinformacije i govor mržnje mogu dodatno narušiti povjerenje, posebno ako mediji ne budu transparentni ili zauzmu pristrasne stavove.

Ako izbori budu nepravedni ili postoji percepcija da institucije koriste resurse u korist određenih kandidata, to može dovesti do protesta ili apstinencije.

Etničke dimenzije i ZSO
Lokalni izbori na Kosovu 2025. predstavljaju značajan test demokratije i priliku za institucionalno jačanje srpske zajednice. Građani će birati gradonačelnike i odbornike u skupštinama opština, pri čemu srpska zajednica može ponovo preuzeti kontrolu nad opštinama sa apsolutnom većinom (Sjeverna Mitrovica, Zubin Potok, Leposavić, Zvečan).Ključni pravni okvir za integraciju srpske zajednice čini Briselski sporazum iz 2013. godine, koji predviđa formiranje Zajednice/Asocijacije srpskih opština (ZSO). Iako ZSO funkcioniše izvan standardnog pravnog sistema Kosova, ona je dio ustavnopravnog poretka. Do sada njena implementacija nije završena, između ostalog zbog odluke Ustavnog suda Kosova, koji je identifikovao neusklađenosti sa Ustavom.

Formiranje ZSO je strateški važno jer:

  • unapređuje pravno obavezujući dijalog između Beograda i Prištine;
  • olakšava normalizaciju odnosa i koordinaciju nadležnosti;
  • stvara stabilan okvir za funkcionisanje opština sa srpskom većinom u skladu sa zakonima Kosova.
Kao što je prethodno objašnjeno, implementacija ZSO doprinosi institucionalnom legitimitetu opština sa srpskom većinom i predstavlja indikator sposobnosti centralne vlasti da poštuje nadležnosti lokalnih zajednica. Međunarodna zajednica, uključujući EU i SAD, treba pratiti proces izbora i implementacije kako bi osigurala poštivanje demokratije i pravnog poretka.
 Političko-kriminalne strukture i institucionalna slabost 
Dosadašnja praksa pokazuje da političko-kriminalne strukture na Kosovu nisu omogućile snažne i stabilne institucije. Dugotrajna politička kriza često je korištena za očuvanje vlasti aktuelnih struktura, što je podrivalo institucionalnu stabilnost i vladavinu prava.Dolaskom Pokreta Samoopredjeljenje (LVV) na vlast, pritisci na organizovani kriminal u regionu (primjer: Crna Gora i borba Dritana Abazovića protiv kriminala) ukazuju na transnacionalnu dimenziju kriminalnih mreža. Prethodne vlade najavljivale su reforme i jačanje institucija, ali većina obećanja nije realizovana, što je prema ocjenama analitičara uticalo na povjerenje građana i potencijal za klijentelizam i korupciju.

Korijeni ovih kriminalnih struktura sežu u period vlade u egzilu, s ključnom ulogom komandanta UÇK/OVK i paraobavještajne službe ShIK. Iako je ShIK formalno raspušten 2008., a osnovana Kosovska obavještajna agencija (AKI/KIA) 2009., naslijeđe tih struktura i dalje oblikuje političko-kriminalni ambijent.

Analitičari ističu da je suštinski odgovor transparentno suočavanje sa prošlošću i procesuiranje odgovornosti. Samo tako Kosovo, ali i region, mogu ostvariti institucionalnu održivost, stabilnost i prosperitet. Bez toga, reforme i evropske integracije ostaju ugrožene, dok politički i sigurnosni rizici ostaju latentni.
 Evropska povelja o lokalnoj samoupravi i politička situacija 

Evropska povelja o lokalnoj samoupravi ističe temeljno demokratsko načelo: lokalne vlasti moraju odražavati volju građana izraženu na slobodnim izborima. To znači da većina donosi odluke u skladu s demokratskim pravilima, dok manjine zadržavaju pravo na učešće i zaštitu svojih interesa, uz poštovanje odluka većine. Povelja teži ravnoteži – većina upravlja, a manjine uživaju zajamčena prava na zastupljenost, konsultacije i očuvanje kulturnih i jezičkih prava, primjerice kroz proporcionalnu zastupljenost u vijećima, posebne odbore ili druge mehanizme zaštite specifičnih interesa.Na sjeveru Kosova, u opštinama sa srpskom većinom (Sjeverna Mitrovica, Zubin Potok, Leposavić i Zvečan), primjena Povelje je faktički suspendovana, što dodatno komplikuje implementaciju demokratskih principa.

Ustavni sud Kosova uskoro će vjerovatno donijeti odluku kojom se konstatuje da Skupština Kosova ne može biti konstituisana bez potpredsjednika iz redova srpske zajednice. Takva odluka mogla bi ozbiljno otežati formiranje vlade i otvoriti prostor za institucionalnu blokadu. Favorit predstojećih lokalnih izbora u albanskom biračkom tijelu ostaje Pokret Samoopredjeljenje (LVV), a u srpskom biračkom tijelu Srpska lista (SL), pri čemu LVV bilježi značajan napredak i dodatno učvršćuje svoju poziciju na političkoj sceni.

Odnosi Kosova i Sjedinjenih Američkih Država nalaze se na ozbiljnom testu. Odluka Washingtona da prekine strateški dijalog s Kosovom predstavlja promjenu u odnosu SAD prema Kosovu, koja se razlikuje od ekonomskih i političkih mjera koje je uvela Evropska unija. Pritom se otvara mogućnost nastavka procesa povlačenja međunarodnih priznanja Kosova, koji je ranije zaustavljen potpisivanjem Washingtonskog sporazuma. Ovaj potez ima dvostruku dimenziju: simboličku – jer označava prekid strateškog partnerstva s kosovskom vladom, i praktičnu – jer dugoročno utiče na sigurnost, diplomatiju, međunarodne odnose i ekonomsku saradnju zemlje.
 Lokalni izbori – prilika za normalizaciju

Lokalni izbori na Kosovu, zakazani za 12.oktobar 2025., predstavljaju ključnu prekretnicu. Oni će pokazati stvarnu snagu podrške Vladi i Pokretu Samoopredjeljenje (LVV) na terenu, ne samo na centralnom nivou, već i u lokalnim zajednicama. Izbori imaju potencijal da promijene lokalne vlasti u opštinama s velikim udjelom dijaspore, pod uvjetom da se birači aktivno uključe. LVV je favorit za gradonačelničke funkcije u Prištini, Prizrenu, Peći, Đakovici i Gnjilanu, dok je u srpskim sredinama Srpska lista (SL) neprikosnoveni lider, uz snažnu podršku predsjednika Srbije Aleksandra Vučića. U opštinama sa srpskom većinom, učešće  Srpske liste u vlasti može smiriti lokalne napetosti, ali istovremeno postavlja pitanja o integraciji tih zajednica u kosovske institucije.Izborna kampanja ove godine odlikuje se drugačijom dinamikom: masovni skupovi su rijetki, dok je fokus prebačen na društvene mreže. Građani su oprezni i umorni, jer prethodna obećanja nisu u potpunosti ispunjena. Kandidati često vode kampanju diskretno, pazeći da konkurenti iz iste stranke ne saznaju za njihove aktivnosti. 

Prema ocjenama analitičara i lokalnih političkih aktera, Srpska lista predstavlja faktor koji utiče na političku stabilnost i sprječava moguće promjene u statusu opština na sjeveru Kosova.

Za LVV je ključno da očuva vidljivost i efikasnost na lokalnom nivou, dok opozicija mora koordinirati aktivnosti, graditi kredibilitet i ponuditi konkretne lokalne programe. Posljednji parlamentarni izbori jasno su pokazali dominaciju LVV-a i premijera Albina Kurtija, ali lokalni izbori pružaju priliku za preokret u praksi centralizovane kontrole i za podsticanje razvoja lokalnih zajednica.

Očekuje se da lokalni izbori dodatno stabilizuju političku situaciju i omoguće normalizaciju odnosa u opštinama širom Kosova. Posebno je važno da LVV pokaže političku senzibilnost prema manjinskim zajednicama, naročito srpskoj, kako bi se osigurala inkluzivnost i međuetnička stabilnost.

Prekid strateškog dijaloga između SAD i Kosova mogao bi imati ozbiljne posljedice po političku i ekonomsku stabilnost zemlje, uključujući smanjenje međunarodne podrške, otežanu implementaciju reformi i usporavanje evropskih integracija. U tom kontekstu, lokalni izbori postaju ključni instrument jačanja unutrašnje legitimnosti vlasti, konsolidacije institucija i pokazivanja političke odgovornosti prema međunarodnim partnerima. Oni predstavljaju odgovor na institucionalne blokade i test demokratije u političkom ćorsokaku u kojem se Kosovo trenutno nalazi.

Jednako važan je i strateški dijalog unutar Kosova, između centralne vlasti i lokalnih zajednica. Takav dijalog omogućava uključivanje svih etničkih i političkih aktera, kao i civilnog društva, u proces donošenja odluka, čime doprinosi unutrašnjoj stabilnosti, smanjenju tenzija i jačanju povjerenja građana u institucije – ključni preduslov za dugoročnu političku i socioekonomsku konsolidaciju zemlje.

Analitičari upozoravaju da lokalni izbori sve više poprimaju sigurnosni karakter, što potvrđuje i dolazak dodatnih vojnih trupa unutar NATO-ove misije KFOR. Svakodnevni napadi na Srpsku listu i njene kandidate u izbornoj kampanji ukazuju na rizik od isključenja Srba iz političkog života Kosova, kao i na potencijalni izborne manipulacije usmjerene na smanjenje izbornog rezultata Srpske liste.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com