Broj oboljelih od melanoma drastično se povećao širom svijeta. Iako je melanom bolest zrelije dobi, sve se češće otkriva kod mlađih osoba. Jedan od pet novooboljelih je životne dobi između 15-39 godina. Ukoliko se otkrije u ranom stadiju, smatra se izlječivim. Uprkos tome, melanom je odgovoran za smrt oko 60.000 ljudi godišnje širom svijeta, što je posljedica visoke agresivnosti i kasnog otkrivanja melanoma.
O melanomu, prevenciji i faktorima rizika, razgovarali smo sa dr Goran Gavrić, spec. dermatologije koji je istakao izuzetnu važnost prevencije i liječenja melanoma, te važnost rane dijagnostike ovog oboljenja.
Možete li nam pojasniti šta je dermoskopija i koliko je važna u dijagnostici promjena na koži?
Dermoskopija je dijagnostička metoda kojom se pregledaju promjene na koži pod uvećanjem sa ciljem otkrivanja tumora kože. Pri tome se koristi dermoskop, medicinski instrument poput posebne lupe koji uvećanjem i osvjetljenjem daje uvid u dublje strukure i boje kože koje su golom oku nevidljive. Na osnovu odstupanja obrasca ovih boja, struktura i krvnih sudova moguće je razlikovati dobroćudne od zloćudnih promjena.
Veoma je važna jer omogućava precizno otkrivanje zloćudnih tumora kože, melanoma i nemelanomskih tumora u ranoj fazi, da bi se promjene hirurški odstranile na vrijeme. Ova metoda može pomoći i u dijagnostikovanju zapaljenskih kožnih oboljenja poput psorijaze, rozacee, lihen planusa i brojnih drugih.
Dermoskopija je bezbolna i neinvazivna tako da spada u komfornije preventivne preglede.
Šta je melanom i kako nastaje?
Melanom je zloćudni tumor kože porijekla ćelija – melanocita. Ove ćelije u našoj koži proizvode mrki pigment melanin koji nas štiti od štetnih efekata ultraljubičastih (UV) zračenja Sunca. Melanociti su ravnomjerno pojedinačno raspoređeni u koži a mogu biti i prirodno grupisani u vidljive pigmentne mladeže iliti “benove”. Usled različitih faktora ove melanocitne ćelije mogu mutirati i početi nekontrolisano da se umnožavaju i onda nastaje tumor. Melanom se karakteriše agresivnim rastom i lako može dati metastaze preko krvnih i limfnih sudova kože te je cilj rano otkrivanje i uklanjanje “tankih” melanoma, tanjih od 1 mm, jer je tada prognoza veoma dobra.
Kada biste preporučili pacijentima da obrate pažnju na mladeže i u kojim situacijama je dermoskopija potrebna?
Svojstva rizičnih mladeža su asimetrija, nepravilne ivice, nejednake višestruke boje (braon, crna, plava itd), prečnik veći od 6mm, mladeži koji se ubrzano šire i zadebljavaju, kao i mladeži u vidu crno-plavog čvora koji brzo raste. Melanom se najčešće može pojaviti na trupu, leđima kod muškaraca a na potkoljenicama kod žena ali mogu se pojaviti bilo gdje na koži, uključujući i prste, nokte, kao i sluznice.
Novonastale a nepravilne mladeže treba pogledati, jer melanom češće, u 70 posto slučajeva, nastaje na čistoj neizmjenjenoj koži dok je manje, 30 posto slučajeva, na prethodnom mladežu.
Takođe mladeži koji svrbe ili bole i spontano, sami od sebe počnu da krvare zahtjevaju pažnju dermatologa.
S druge strane, naglo nastala povreda običnog mladeža, tojest kada se “zakači mladež” nije razlog za paniku. Treba samo zaustaviti eventualno krvarenje, nanijeti antibiotsku mast i staviti flaster, a dermoskopski pregled se bez hitnosti može obaviti i nekoliko dana nakon takve povrede.
Koji su to nemelanomski tumori kože i koje su njihove osnovne karakteristike?
Nemelanomski tumori kože su i češći nego melanom. Najčešći tip tumora kože je bazocelularni karcinom (BCC). Izgleda kao gladak i sjajan čvorić boje kože do crvene , naglašenog ruba, koji raste a često na sebi ima i ranu koja teško zarasta. BCC se karakteriše se sporijim rastom i značajno manjim nivoom agresivnosti nego melanom, veoma rijetko metastazira.
Potom skvamocelularni karcinom (SCC) koji se manifestuje u vidu crvenog čvora sa ljuspom koji brzo raste i centralno sa ranicom, a može da metastazira preko krvnih ili limfnih sudova.
Najčešće se nalaze na dijelovima tijela koje su dugotrajno izložene Suncu a to su lice, ušne školjke, vrat, dorzumi šaka i podlaktica a mogu se naći i na ostalim djelovima tijela.
Koji su glavni faktori rizika za nastanak tumora kože, i kako se ljudi mogu zaštititi?
Glavni faktor rizika za sve tumore kože je ultraljubičasto (UV) zračenje koje je komponenta Sunčeve svjetlosti. Blago Sunce ima pozitivno dejstvo na raspoloženje, imunski sistem, sintezu D vitamina. Međutim boravak na jakom Suncu, sunčanje i “gorenje” kože treba izbjegavati a naročito solarijum čije je zračenje šest puta veće nego Sunčevo!
Preporučuje se zaštita od Sunca odjećom, kapom, kremama sa zaštitnim faktorom spf 50, boravak u hladovini. Iako se ove smjernice primarno odnose na jako ljetnje Sunce, UV zračenje je u određenoj mjeri prisutno i tokom ostalih godišnjih doba pa se uvijek savjetuje određen oprez.
Genetika je veoma bitan faktor za nastanak melanoma gdje je poznato više različitih gena odgovornih za sklonost. Tu bih napomenuo BRAF gen jer postoji ciljana terapija zasnovana tim saznanjima (BRAF inhibitori).
Koje osobe su pod povećanim rizikom od nastanka tumora kože?
Osobe svjetlije boje kože koje lako izgore na Suncu su pod uvećanim rizikom za tumore kože. Profesije koje rade na otvorenom poput npr. poljoprivrednika i građevinskih radnika, tokom radnog vijeka budu izloženi velikoj kumulativnoj količini UV zračenja. Zatim osobe koje uzimaju imunosupresivnu terapiju zbog transplantacije organa, kao i osobe sa određenim genetski naslednim oboljenjima kao što su npr. albinizam i kseroderma pigmentozum.
Povećani rizik od nastanka melanoma imaju osobe sa preko 50 mladeža ili sa preko 5 takozvanih „atipičnih“ tj. rizičnih mladeža, kao i osobe kojima je srodnik imao melanom.
Bebe sa urođenim džinovskim mladežima zahtjevaju redovan dermoskopski nadzor.
Koje terapijske metode se koriste za liječenje različitih tumora kože?
Hirurško uklanjanje melanoma u cijelosti je primarna terapijska metoda i ono je za rane stadijume, histološki tanke melanome, najčešće potpuno izliječujuće. Za uznapredovali, metastatski melanom se koristi radioterapija, a danas postoji i sistemska imunoterapija i ciljana (“target”) terapija koje mogu dovesti do zaustavljanja i povlačenja bolesti.
I kod nemelanomskih tumora kože hirurško uklanjanje je najčešća primarna terapija. Kod bazocelularnog karcinoma može se koristiti i mikrografska hirurgija a kod malih i površnih bazalioma se koriste i lokalno 5-fluorouracil, imikvimod, fotodinamska terapija i krioterapija. Kod Skvamocelularnog se kod malih promjena može koristiti kiretaža, elektrokauterizacija, agresivna krioterapija međutim hirurško uklanjanje je zlatni standard. I za metastatski skvamocelularni karcinom i bazocelularni, ponaosob, postoje savremene ciljane (“target”) terapije koje se uzimaju u formi tableta.
Koliko često bi trebalo raditi dermoskopiju mladeža?
Za opštu populaciju, naročito za osobe pod povećanim rizikom, se preporučuje dermoskopski pregled barem jednom godišnje, i ranije ako uočimo nešto od navedenih nepravilnosti. Kod osoba koje su operisale melanom je potrebno višegodišnje dermoskopsko praćenje na svakih tri, šest ili dvanaest mjeseci u zavisnosti od stadijuma primarnog melanoma. Takođe sumnjivi “atipični” mladeži se mogu redovno nadzirati dermoskopijom na 3-6 mjeseci. Dermoskopski nalaz se može fotografisati i sačuvati u kompjuterskoj memoriji kako bi se poređenjem uočile rizične promjene na vrijeme.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
