Doktor Miomira Brkić, specijalista ginekologije i akušerstva, bila je gost portala Dešavanja u Bijeljini i emisije „Oko u Oko“ gdje je pričala o zdravlju žena.
Kako sačuvati zdravlje i spriječiti nastanak bolesti u ženskoj populaciji?
Tijelo i organizam žene se mijenja tokom cijelog njenog života. Upravo te promjene se dešavaju pod uticajem hormona i počinju sa pubertetom. Sljedeći period kada se tijelo i organizam žene mijenja jeste u periodu trudnoće, jer se cijeli organizam, praktično, mijenja da bi prihvatio oplođenu jajnu ćeliju i omogućio normalan rast i razvoj ploda. U ovom periodu se mijenjaju i dojke, zato što se pripremaju za svoju najvažniju funkciju, a to je ishrana novorođenčata. Sljedeće promjene se dešavaju pred menopauzalnom periodu i na kraju u menopauzi. U svim ovim različitim razdobljima žene, potrebno je očuvati zdravlje i spriječiti nastanak bolesti, a to je moguće jedino redovnim pregledima kod ginekologa, jer svaka promjena, svaki tumor, koji se na vrijeme ustanovi, dijagnostikuje, u potpunosti je izlječiv.
Šta, uopšte, obuhvata redovan pregled žena kod ginekologa?
Redovan pregled obuhvata ginekološki pregled, prilikom koga se uzima Papa nalaz. Papa nalaz se uzima uz pomoć četkica, dakle, uzima se bris sa površine grlića i iz kanala grlića i razmazuje na predmetno staklo koje se boji po Papa Nikolau, a zatim posmatra pod mikroskopom i utvrđuje da li su tu ćelije na površini grlića izmijenjene ili ne. Pored toga, radi se kolposkopija i na kraju se prelazi na ultrazvučni pregled male karlice. Takođe, uz ovu, potrebno je uraditi i ultrazvučni pregled dojke.
Koliko se često, uopšte, obavljaju pregledi, kolika je preporuka?
Na godinu dana. Ukoliko je uredan ultrazvučni nalaz, uredan Papa nalaz, onda na godinu dana. Ukoliko se utvrde neke promjene na ženskim polnim organima, onda treba slijediti preporuke ginekologa na koliko kontrole da se vrše i da li treba raditi dalje dijagnostičke postupke.
Kada je najbolje za ženu da krene sa pregledima?
Čak u adolescentnom periodu, u periodu puberteta, nije loše da devojke urade ultrazvuk male karlice, gdje bi se vidio položaj materice i jajnika, njihova veličina i da li ima promjena na njima, a sa stupanjem u seksualne odnose treba raditi i ginekološki pregled sa Papa nalizom i koposkopijom.
Što se može ustanoviti tokom ginekološkog pregleda?
Tokom ginekološkog pregleda utvđuje se, prvenstveno, izgled i promjene na spoljnim organima žene, zatim pod spekulom se pogleda grlić, njegov izgled i utvrđuje da li ima promjena na njemu. Zatim, vrši se bimanuelni pregled, gdje se utvrđuje položaj materice, veličina materice, njena bolnost, takođe, i sa jajnicima utvrđuje se njihova bolnost, njihova veličina i položaj.
Kada već govorimo o pregledima, postoji jedan medicinski postupak koji je zastupljen među ženama, naravno riječ o kolposkopiji. Šta je to, uopšte, kolposkopija i koji je značaj takvog medicinskog postupka?
Kolposkopija označava mikroskopsko posmatranje grlića. Dakle, prilikom redovnog ginekološkog pregleda, pogleda se pod mikroskopom prilikom čega se grlić premazuje sirćetnom kiselinom. Sirćetna kiselina djeluje tako da te dijelove, ukoliko postoje dijelove koji su patološki izmjenjeni, boji bijeličasto. Poslije sirćetne kiseline, grlić se premazuje lugolovim rastvorom i tu se, upravo, ovaj jod iz lugolovog rastova veže sa glikogenom u ćelima dajući mu tamni smeđu boju. Ukoliko se grlić u potpunosti prebojava tamno smeđe, onda je uredan. Međutim, ukoliko se pojave polja koje se slabije boje ili se ne boje, onda znači da na njima postoje određene promjene i treba ići na dalje dijagnostičke procedure. Naravno, treba uzeti u obzir i Papa nalaz. Ukoliko je patološki Papa nalaz, imamo i patološki nalaz na kolposkopiji, idemo dalje. Uzima se ciljana biopsija sa tih označenih mjesta na kolposkopiji, zatim, vrši se i kiretaža kanala grlića i unutrašnjosti materice, jer, ukoliko se utvrdi da postoji promjena, potrebno je utvrditi i dokle je ona napredovala.
Što je to što svaka žena treba da zna i šta je upravo HPV infekcija?
HPV infekcije su infekcije koje izazivaju humani papiloma virusi. To je jako velika grupa virusa – ima oko 150 do 200 različitih vrsta. Radi lakšeg snalaženja, oni su podijeljeni u tri velike grupe. Tu su niskog, umjerenog i visokog onkogenog potencijala. Negdje, četrdesetak tih virusa, prenosi se genitalnim putem, koji su za žensko zdravlje i najbitniji. Humanni papiloma virusi se prenose i direktnim kontaktom sa zaraženom osobom i, kao i svi virusi, organizam se sam bori da ga izbaci iz organizma. Ko ima dobre odbrambene snage, to i uspije i obično se taj virus izbaci iz organizma za nekih 3 do 6 mjeseci, maksimum za 2 godine, dakle za 24 mjeseca. Problem se javlja u onim slučajima ukoliko virus ostane u organizmu da perzistira, onda izaziva određene promjene. Te promjene, koje su najčešće zastupljene, jesu anogenitalni kondilomi, to su potpuno benigne promjene. Javljaju se u početku manje, ali se brzo šire, jer njima pogoduje ta vlažna sredina genitalnih organa. Mogu da se jave na površini, a kod žena mogu da se prošire u unutrašnjost u vaginu. Čim se uvuče, potrebno ih je odstraniti. Najveći problem, u suštini, pravi humani papiloma virusi 16 i 18, oni imaju najveći onkogeni potencijal i oni mogu dovesti do nastanka karcinoma grlića materice. Da bi se utvredilo da li postoji virus u organizmu, može se testirati na pristup HPV virusa, gdje se utvrđuje njegovu prisustvo, koji tip virusa i u kojoj količini se nalazi u organizmu. To je jako bitno da znamo na koliko takve žene da pratimo ukoliko su pozitivne na neki od visoko onkogenih HPV virusa.
Prije nego što se uoče neke benigne promjene na grliću materice postoje određene simptome, koji su najčešće ti simptome?
Važnost tih redovnih ginekoloških pregleda je, upravo, u tome što se sve promjene otkriju na početku u početnoj fazi. Sve premaligne, pa čak i u početnim stadijima, maligne bolesti karcinoma grlića nema simptoma. Simptomi se javljaju onda kada bolest već uđe u jednu uznapredovalu fazu. Dakle, ono što je najbitnije jesu redovni pregledi, da se uoči promjena na početku, jer da bi jedna promjena koja se javi na grliću materice od preinvazivne promjene prešla u karcinom in situ, potrebno je nekih deset godina. Karcinom grlića koji je ogračen na sam grlić da uznapreduje bolest je 5 do 10 godina. Dakle, ukoliko bi se žena bar jednom javila u 5 godina, to bi se moglo na vrijeme dijagnostikovati.
Koje su tu najčešće benigne promjene na grliću materice?
Često jeste pristustvo polipa na grliću materice. To su peteljkasti izraštaji koji mogu biti na samoj površini grlića, a mogu ići i iz kanala. Oni mogu biti od nekoliko milimetara do nekoliko centimetara. Mogu, ukoliko su veći, dati simptom u smislu krvarenja nakon odnosa. S obzirom da ne treba da se nalaze tu, potrebno ih je otkloniti. Takođe, mogu da budu tzv. ovule na boti, to su cistične formacije ispunjene gnojnim sadržajem koji govore da je na grliću bilo dosta upala. Ono što često susrećemo u praksi jeste i često spominjano među ženama tzv. ranice na grliću. Praktično, to je crveniji dio grlića i to je epitel koji se normalno ne nalazi na samoj površini grlića. Takve ranice ukoliko su manje treba pratiti, koliko nastave da se šire ili prezistiraju duži vremenski period, treba razmišljati o njihom uklanjanju.
Što je to zapravo karcinom grlića materice s obzirom da je to ozbiljno stanje
Karcinom grlića materice je maligna bolest i kao što sam već spomenula, čak od 99,7% žena je u utvrđenom pristupu ili HPV 16 ili HPV 18 ili i jednog i drugog virusa. Dakle, kao što sam rekla, karcinom grlića ne može nastati odjednom, njemu prethode i preinvazivne promjene na grliću materice, označene kao cervikalne intraepitelne neoplazije CIN 1, 2 i 3, koji možemo uočiti upravo na tim redovnim pregledima, na vrijeme izdijagnostikovati i u potpunosti izliječiti. Međutim, kako vrijeme napreduje, ukoliko se žena ne kontroliše i ništa ne radi po tom pitanju, može da progredira u karcinom grlića. Karcinom grlića materice, koji je ogrančen na samom grliću, ne daje nikakve simptome. Simptomi se javljaju već u uznapredovaloj fazi kada je bolest baš zahvatila veći dio – od grlića se proširila i na matericu i organe u maloj karlici i trbušnoj duplji i tada se javlja jedan neprijatan iscjedak boje mesa i najčešće se javlja krvarenje prilikom ginekološkog pregleda ili toku odnosa i nakon odnosa. Kako se bolest dalje širi, javlja se jedna bol u maloj karlici, stalni osjećaj pritiska, a zbog bliskog odnosa grlića materice sa mokraćnom bešikom javljaju se problemi u smislu ili nemogućnosti zadržavanja mokraće ili nemogućnosti od počinjanja mokrenja, kao i simptomi od strane debelog criva, dakle, problemi se javljaju sa pražnjenjem. Otprilike u Republici Srpskoj ima 180 novootkrivenih slučajeva karcinoma grlića godišnje i oko 50 žena izgubi bitku sa životom. Tako da treba ozbiljno shvatiti i redovno se kontrolisati. Kako će ličenje biti isključivo zavisi od toga koliko je uznapredovala bolest.
Koji su to benigni i maligni tumori tijela materice?
Najčešći benigni tumor tijela materice jeste miom i miomi se najčešće javljaju u tom reproduktivnom periodu, jer se razvijaju pod uticajem hormona. Oni su mišićnog porijekla i mogu biti mali, dakle nekoliko milimetara do nekoliko desetina centimetara. Miomi mogu biti u samom zidu materice, mogu biti na površini, mogu da prominiraju u unutrašnjost materice, može postojati jedan veći miom ili može biti 10 do 15 mioma različitih veličina. Obično, ako su manji miomi, oni ne izazivaju nikakve simptome, međutim, kako rastu, zauzimaju prostor, onda te žene imaju osjećaj pritiska i bola u maloj karlici, a vrlo često se javljuju i produženi i obilni menstrualni ciklusi. Kako ćemo tretirati? Pa zavisi od starosti pacijentkinje i treba voditi računa da li je žena rađala ili nije. Ukoliko žena nije rađala, onda se ide samo na miomektomiju, da se sačuva materica za tu funkciju rađanja. A ukoliko je rađala, treba vidjeti kakva je lokalizacija mioma, koliko ih je i odlučiti da li izvaditi sami miom ili uraditi i histerektomiju – izvaditi cjelokupnu matericu. Što se tiče malignih tumora, najčešće je tu adenokarcinom endometrijuma i tu je prilikom ginekološkog pregleda, odnosno prilikom ultrazvučnog pregleda male karice, jako bitno, kod žena u premenopauzalnom periodu, naročito u menopauzi, i to naročito kod onih žena koje su gojazne, imaju hipertenziju, mjeriti debljinu unutrašnosti materice, odnosno endometrijuma. Ukoliko utvrdimo da je ta unutrašnost zadebljala, a uz to pacijentika gojazna, ima hipertenziju, onda je potrebno uraditi dalju dijagnostiku u smislu eksplorativne kiretaže i sav taj materijal se šalje na patohistološku analizu da bi se utvrdilo o čemu se radi. U nekim slučajima se dešava zadebljanje zbog hormonskih promjena, a u nekim slučajima dešava se da se radi o adenokarcinomu endometrijuma. Kako će liječenje biti, zavisi od proširanosti bolesti, ali obično je tu histerektomija sa adneksektomijom.
Šta utvrđujemo ultrazvučnim pregledom male karlice?
Ultrazvučnim pregledom utvrđuje se položaj materice, njena veličina, debljina endometrijuma, koja je najbitnija u tom premenopauzalnom periodu i periodu menopauze, jer tada endometrija mora da bude tanak, pošto je žena već izgubila ciklus i nema uticaja hormona kao u reproduktivnom periodu. Zatim, možemo utvrditi pristup mioma, utvrđuje se stanje jajnika, da li postoje neke tumorske informacije, ciste na jajnicima, njihova veličina.
Koliko su učestali tumori jajnika i kako njih prepoznati?
Tumori jajnika obično se otkriju ultrazvučnim pregledima, u tom nekom reproduktivnom periodu česte su ciste jajnika i kako ih nazivaju u narodu – vodene ciste, odnosno simplex ciste. One se obično javljaju kod mlađih osoba, kod djevojaka i javljuju se kod mlađih žena i njih treba propratiti. Ako su male ciste, onda one najčešće obično spontano nestaju kroz par mjeseci, čak se nekad dešava da i one ciste koje su pet, šest, sedam, pa i 10 cm mogu spontano nestati. Ono što je bitno jeste da, ukoliko su one tu duži period, dakle, nekoliko godina, onda je potrebno uraditi i tumorske markere čisto da vidimo da li se radi o stvarno benignoj stvari ili ipak postoji neko naginjanje ka malignim tumorima. Dosta često u zadnje vrijeme jeste endometriotične ciste, odnosno endometrioza. Ona se dešava u slučajevima kada se tkivo endometrijuma nalazi na jajniku i praktično svaki put kad žena krvari, dolazi i do krvarenja u sam jajnik, tako da se tu skuplja krv i ona tokom vremena dobije jednu tamnu boju i zato i kažemo da su to tzv čokoladne ciste odnosno ciste sa čokoladnim sadržajem. Međutim, ukoliko nam tumorski markeri pokažu skretanje ka malignitetu, onda je potrebno sem tumorskih markeru uraditi još neke dijagnostičke procedure u smislu CT-a ili magneta. U početnim fazama, izmjene su samo na jajnicima, a u uznapredovalim fazama dolazi i do formiranja i slobodne tačnosti u samoj trbušnoj duplji, ascita, tako da se onda, ako se žene javlju u tom periodu to znatno lakše prepoznaje.
Koje su vrste tumora jajnika?
Tumori jajnika su benigni – obične ciste, endometriotične ciste, imaju ciste adenomi, čak postoji i prelazni oblici tumora, što znači da su to benigni, ali u sebi imaju i te izmijenjene ćelije – atipije, što znači da ih je potrebno ukloniti da ne bi prešli u maligno i to je karcinom jajnika.
Kada i koliko je često potrebno raditi ultrazvuk dojke?
Ultrazvuk dojke potrebno je raditi, orijentaciono jednom godišnji, kao i pregled kod ginekologa. Optimalno je da se radi između osmog i desetog dana ciklusa, mada sve žene bi trebale u suštini makar jednom u tri, četiri do pet mjeseci da rade samopreglede prilikom tuširanja, gdje bi praktično sa jagodicama prsta prešli svaki dio dojke. Ukoliko utvrde i najmanju promjenu, neki tumefakt ili dojka promijeni svoj izgled, postane crvena ili promijeni svoju konzistenciju, pojavi se sekrecija iz dojke, to je signal da se odmah javi ljekaru, da se vidi šta i kako dalje. Neki faktori rizika za maligne tumore dojke – vrlo je bitna ta porodična anamneza, ukoliko su ženski srodnici imali karcinom dojke, češće se javlja kod gojaznih žena, kod onih žena koje su imale ranu menaru, odnosno rano su dobile prvu menstruaciju, a kasno izgubile menopauzu, što nam sve kao i one žene koji su imale jednu trudnoću nakon 35. godine života… Ovo sve nam govori da su maligni tumori jajnika jako zavisni od hormona. Samo redovnim pregledima, samopregledima, ultrazvučnim pregledima jednom godišnjem, mogu se utvrditi promjene i dalje dijagnostikovati. Od 40. godine u obzir dolazi da se radi i mamografije. I djevojke mogu da počnu sa samopregledima, naročito ukoliko postoji ta pozitivna porodična analiza, odnosno opterećenost.
Koja bi bila vaša poruka ženama?
Poruka bi bila da makar jednom godišnji odvoje nekih pola sata do 40 minuta za sebe, odu na jedan pregled, jer sve promjene koje se utvrde u tim početnim fazama, mogu se u potpunosti izličiti. Čuvajte svoje zdravlje – redovno se pregledajte.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
