U demografiji postoji kolokvijalni izraz da ne postoji bolja kontracepcija od momačke i djevojačke sobe. To znači da moderni, mladi i odgovorni ljudi neće zasnivati porodicu sa mamom i tatom u susjednoj prostoriji. Prema demografu, prof. dr Petru Vasiću, upravo je nedostatak sopstvenog krova nad glavom jedan od razloga zašto se i pored pojačanih populacionih mjera, prošle godine rodilo najmanje beba otkako se vodi statistika.
Jedan od razloga, ali ne i jedini. Jer kada se svi ti razlozi skupe u jedan snop, dobija se ključna riječ stabilnost. Stabilnost društva, stabilnost zaposlenja, stabilnost primanja, stabilnost stanovanja. A ta stabilnost nije tako izvjesna.
Šezdeset jedna hiljada i pedeset dvije. Toliko se beba rodilo u Srbiji u 2023. godini. Više se rađalo i u vrijeme pandemije kovida, i u vrijeme bombardovanja, i u vrijeme ratova i sankcija. Više se rađalo i dok država, prije nekoliko godina, nije značajno povećala novčane podsticaje za svako rođeno dijete (pogledajte okvir). Novac jeste podsticaj, ali nije ključni. Niko ne pravi djecu zbog para, bar ne niko normalan, iako finansijska sigurnost jeste uslov za zasnivanje porodice. A mladi u Srbiji jesu normalni i čak poprilično srećni i zadovoljni, što je pokazalo istraživanje u prethodnom broju NIN-a.
Šta je onda problem?
– Podaci Zavoda za statistiku nisu ohrabrujući. I naravno da se ta slika ne može promijeniti isključivo finansijskim podsticajima. Ali oni jesu jedan instrument i mehanizam koji u ovom trenutku možemo da stavimo na sto i da sa tim istupimo – rekla je prije nekoliko dana Milica Đurđević Stamenkovski, nova ministarka u Vladi zadužena za populacionu politiku.
Ministarka napominje da cjelokupna atmosfera u društvu mora da se promijeni, ali dodaje da Srbija nije ekskluzivna kada je u pitanju pad nataliteta, već da je to boljka čitavog evropskog kontinenta.
– Bijela kuga je izazov sa kojim se suočavaju evropske države koje imaju daleko viši životni standard od naših građana. To znači da finansije nisu ključni uzročnik, ali one mogu biti određeni podstrek – izjavila ne ministarka.
I to je tačno. Ali pitanje je koji su to faktori koji bi podstakli mlade da imaju više djece. Zlokobne prognoze, po kojima bi do 2050. godine broj stanovnika Srbije pao na ispod pet miliona, dok bismo u slijedeći vijek ušli skoro kao izumrla nacija, jesu upozorenje, ali nisu podsticaj. Još manje su to kritike konzervativaca upućene mladima (prvenstveno ženama) da „sebično čekaju duboke tridesete“ da bi zasnivali porodice i da se zaustavljaju na jednom djetetu.
Koliko košta rođenje?
Mjere koje je država sprovela prije nekoliko godina za podsticaj nataliteta očigledno ne daju rezultate. Ili bi bez njih situacija bila još gora? Vasić smatra da je tačno i jedno i drugo.
– Naime, mjere o kojima govorite sprovode se već 22 godine, jedino su se iznosi finansijskih davanja mijenjali. Sigurno je da bi bez tih mjera situacija bila još nepovoljnija. Međutim, do sada nije bilo ozbiljnijih pokušaja da se ustanove efekti (pozitivni ili negativni) sprovođenja na ovakav način koncipirane pronatalitetne politike. Država nije pokazala interes da u saradnji sa akademskom zajednicom dođe do nedvosmislenog odgovora na pitanje da li su milijarde evra za prethodne 22 godine potrošene uludo ili je moguće ustanoviti ikakav mjerljivi efekat – izjavio je Vasić.
Očigledno je da novac nije osnovni motiv za zasnivanje porodice, ali šta jeste? Umjesto „novac“, riječ koja bi mogla biti rješenje je stabilnost, a suština stabilnosti je obezbjeđeno sopstveno mjesto za stanovanje. Tu, prema Vasićevim riječima, država maši poentu.
Vasić smatra da je poenta na kojoj griješi srpska populaciona politika problem sociološkog steriliteta, odnosno neobraćanje pažnje na dio populacije koji voljno ili nevoljno ne želi da ima djecu ili ih želi i može da ih ima, ali se odlučuje ipak da ne zasniva porodicu.
Pad fertiliteta u Srbiji je dominantno rezultat odustajanja sve većeg broja ljudi od roditeljstva, a ne toliko smanjenja broja djece među roditeljima. Udio žena koje izađu iz plodnog perioda bez ijednog živorođenja je premašio 16%, što je dvostruko više od nivoa fiziološkog steriliteta u populaciji. U tom smislu govorimo o visokom sociološkom sterilitetu, koji je jednim djelom voljni, ali je zasigurno u najvećem dijelu nevoljni. On se dešava zbog postojanja velikog broja prepreka – od bioloških, sociopsiholoških, ekonomskih, pa i do političkih. Upravo se ovom dijelu našeg stanovništva postojeća populaciona politika nijednim svojim segmentom ne obraća. Možda jedino u dijelu koji se odnosi na biomedicinski potpomognutu oplodnju, koja, moramo biti iskreni, može nadomjestiti svega 22% željenog broja djece – objašnjava profesor Vasić i dodaje da odnos prema rađanju djece nije više toliko drastično različit u seoskim u odnosu na gradske sredine.
Posljedice korone
Srbija se u 2023. godini i dalje suočava sa negativnim prirodnim priraštajem od -5,4 promila, koji je povoljniji nego prethodnih godina zbog manjeg broja umrlih. Međutim, iza brojke o manjem broju umrlih leži nimalo svijetla činjenica da smo dobar dio populacije koja je u riziku od umiranja već izgubili u doba korone.
Korona je povećala gustinu umiranja, tako da danas imamo manje onih koji su u povišenom riziku umiranja što je smanjilo broj umrlih na godišnjem nivou. Često se u javnosti minimizuje uticaj nivoa smrtnosti na vrijednost stope prirodnog priraštaja i dominantno se govori o nivou nataliteta. Međutim, nivo mortaliteta u Srbiji je i dalje nedopustivo visok, a naše stanovništvo živi deset godina kraće u odnosu na najrazvijenije evropske populacije. Recimo, negativan prirodni priraštaj je na području uže Srbije i Vojvodine nastupio oko 1990. godine, a da smo imali vrijednost stope smrtnosti kao, recimo, u Švedskoj, prirodni priraštaj bi bio pozitivan najmanje do 2005. godine. Osim toga, trend pogoršanja stope prirodnog priraštaja će se nastaviti iz prostog razloga što je pod dominantnim uticajem nepovoljne starosne strukture. Drugim riječima, odnos između onih za koje je vjerovatno da će ubrzo umrijeti i onih koji bi trebalo da učestvuju u reprodukciji se mijenja u korist ovih prvih, a to podiže negativnu vrijednost prirodnog priraštaja – objašnjava Vasić.
Crne scenarije o dramatičnom padu broja stanovnika u Srbiji do kraja vijeka, Vasić uopšte ne smatra tako nerealnim.
– Ti scenariji imaju osnova u metodologiji projekcija stanovništva, a njihova prediktivna moć je značajno veća od meteoroloških prognoza. Projekcije stanovništva polaze od postojeće starosno-polne strukture i pretpostavki o budućem kretanju rađanja, umiranja i migracija. Sila demografske inercije kojom postojeća starosna struktura stanovništva utiče na buduće rađanje i umiranje je velika, tako da su scenariji o kojima se govori prilično izvjesni. Ono što na kraći rok jedino može značajno da promijeni situaciju jesu migracije. Takve migracije su već danas demografska realnost Srbije. Međutim, paralelno sa doseljavanjem stranaca, događa se još intenzivnije iseljavanje domaćeg stanovništva – predviđa Vasić, prenosi NIN.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: srpskainfo.com
