Na današnji dan – 28. mart

1472. – Rođen italijanski slikar Bartolomeo di Pagolo de Fatorino, poznat kao fra Bartolomeo, takođe i kao Bačo dela Porta, jedan od posljednjih firentinskih renesansnih majstora, preteča baroka. Bio je spretan eklektik i najviše je slikao religiozne teme, pri čemu su ga posebno zanimali problemi kompozicije. Privremeno je napustio slikarstvo, otišavši 1500. godine u dominikanski manastir, ali ga je četiri godine kasnije Rafael ubijedio da nastavi da slika.

1749. – Rođen francuski astronom, matematičar i fizičar Pjer Simon Laplas, koji je dokazao nepromjenljivost srednjih udaljenosti planeta od Sunca, izučavao porijeklo velikih nejednakosti Jupitera i Saturna, stabilitet Sunčevog sistema, oblik Zemlje, eliptičnost putanja planeta, plimu i oseku. Takođe je dokazao /Kant-Laplasova teorija/ da je Sunčev sistem nastao od rotirajuće usijane gasovite mase od koje su se odvojili dijelovi formirajući planete. Značajni su i radovi u matematičkoj teoriji diferencijalnih jednačina /Laplasova jednačina/ i teoriji grešaka, algebri, analizi. Razvio je teoriju vjerovatnoće /Laplas-Moavrova formula/. Bavio se i politikom i kratko je bio ministar unutrašnjih poslova, zatim senator. Djela: „Nebeska mehanika“, „Prikaz sistema svijeta“, „Analitička teorija vjerovatnoće“, „Pregled istorije astronomije“.

1776. – U Moskvi osnovan „Boljšoj teatar“ – veliki teatar opere i baleta, po ugledu na Sankt Peterburg, u kojem su od četrdesetih godina 18. vijeka izvođene operske predstave.

1800. – Irski parlament usvojio zakon o ujedinjenju Irske sa Engleskom.

1811. – Umro srpski prosvjetitelj, pisac, filozof i pedagog Dimitrije Obradović, poznat po monaškom imenu Dositej, prvi srpski ministar prosvjete, jedna od najznačajnijih i najuticajnijih ličnosti srpskog naroda krajem 18. i početkom 19. vijeka. Napustivši manastir, dosta je putovao kao privatni učitelj, naučio više stranih jezika, studirao na nekoliko evropskih univerziteta i bio najobrazovaniji Srbin svog vremena. Na poziv vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa došao je u Srbiju 1806. i 1808. je organizovao Veliku školu u Beogradu. Postao je 1811. prvi popečitelj prosveštenija /ministar prosvjete/ u Srbiji. Znanje i ideje unosio je u narod da bi ga oslobodio zaostalosti, prosvetio i uputio ka napretku. Bio je pristalica upotrebe narodnog jezika u književnosti i pisao je tim jezikom, zalagao se za oslobađanje žena ropske potčinjenosti, u skladu s najnaprednijim idejama Evrope tog vremena. Otvorio je Srbiji vrata u evropsku kulturu i stvorio osnovu moderne srpske književnosti. Djela: „Život i priključenija“, „Basne“, „Hristoitija“, „Sovjeti zdravago razuma“, „Sobranije“.

1854. – Velika Britanija, dan poslije Francuske, objavila rat Rusiji i stala na stranu Otomanskog carstva u Krimskom ratu koji je izbio krajem 1853.

1862. – Rođen francuski državnik Aristid Brijan, 11 puta premijer, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1926. U Prvom svjetskom ratu se zalagao za formiranje Solunskog fronta, a poslije rata za stvaranje „Sjedinjenih država Evrope“ i Društva naroda.

1868. – Rođen ruski pisac Aleksej Maksimovič Pješkov, poznat kao Maksim Gorki, utemeljivač socijalističkog realizma. Smatrao je da književnost reprodukuje stvarnost i vizionarski dočarava budućnost, uvijek u težnji ka boljem. Najčešća i najuspješnija tema njegovog stvaralaštva je tzv. rusko dno u kojem se kreću malograđani, pobunjenici svih vrsta, izgubljeni i prezreni ljudi. Poslije 1917. je polemisao s vođom Oktobarske revolucije Vladimirom Lenjinom, kritikujući postupke sovjetskih vlasti prema inteligenciji i borbu za političku dominaciju. Učestvovao je u duhovnoj obnovi zemlje i smatra se najznačajnijim kulturnim poslenikom u postoktobarskoj epohi. Umro je 1936, u vrijeme okrutnih represalija Josifa Staljina, pod okolnostima koje nikad nisu potpuno rasvijetljene. Djela: priče, pripovijetke i romani „Makar Čudra“, „Starica Izergilj“, „Maljva“, „Konovalov“, „Pjesma o sokolu“, „Foma Gordejev“, „Mati“, „Pjesma o vjesniku oluje“, „Ljeto“, „Trojica“, „Ispovijest“, „Gradić Okurov“, „Čelkaš“, „Život Mateja Kožemjakina“, „Supruzi Orlovi“, „Artomonovi“, „Život Klima Samgina“, „autobiografska“ trilogija – „Djetinjstvo“, „Među ljudima“, „Moji univerziteti“, drame „Na dnu“, „Malograđani“, „Na ljetovanju“, „Djeca Sunca“, „Neprijatelji“, „Varvari“, „Vasa Železnova“ /dvije verzije/, „Jegor Buličov i ostali“, uspomene „Lav Tolstoj“.

1881. – Umro ruski kompozitor Modest Petrovič Musorgski, član kompozitorske grupe „Velika petorica“, predstavnik ruske nacionalne muzičke škole. U djelima je snažno, originalno i realistički opisivao narod i ponirao psihološki duboko u likove protagonista. Djela: opere „Boris Godunov“, „Hovanščina“, „Soročinski sajam“, ciklus solo pjesama „Dječija soba“, klavirska kompozicija „Slike sa izložbe“, orkestarska kompozicija „Noć na golom brdu“.

1881. – U Beču potpisana „Željeznička konvencija“ o izgradnji pruge Beograd – Niš. Odluka o tome donesena je znatno ranije, na intervenciju velikih sila, posebno Austro-Ugarske i Njemačke, koje su nastojale da ostvare političku i ekonomsku dobit širenjem na istok. Gradnja pruge dužine 243,5 kilometara okončana je 1884. Uz finansijsku podršku stranih konzorcijuma do 1890. u Srbiji je izgrađeno 1.060 kilometara pruga koje su vodile do austrougarske, bugarske i turske granice.

1891. – Rođen mađarski pisac Lajoš Zilahi, veoma plodan i popularan, mada skromnog značaja – prilagođavao se ukusu mađarskog malograđanstva. Živio je u emigraciji poslije 1948, najviše u SAD, a umro je 1974. u Sremskoj Kamenici kod Novog Sada. Djela: romani i pozorišni komadi „Samrtno proljeće“, „Ararat“, „Kad duša zamre“, „Voda nešto nosi“, „Duša povratnica“, „Sunce sija“, „Drveni tornjevi“, „Sibir“, „General“, „Razbjesnjeli anđeli“, „Purpurni vijek“, „Zarobljenici“.

1911. – Rođen srpski književni i pozorišni kritičar jevrejskog porijekla Eli Finci, učesnik Narodnooslobodilačke borbe od 1941. Po oslobođenju zemlje bio je direktor „Borbe“, „Jugoslovenske knjige“, „Nolita“, Jugoslovenskog dramskog pozorišta, glavni urednik časopisa „Književnost“. Djela: pozorišne kritike u zbirkama „Više i manje od života, 1-5“, „Stvarnost i iluzije“, studija „Deni Didro“, ogledi o Miroslavu Krleži, Augustu Cesarcu, Jovanu Skerliću, Đorđu Jovanoviću, Branimiru Ćosiću, Marinu Držiću.

1930. – Dva najveća turska grada – Konstantinopolj i Angora – preimenovani u Istanbul i Ankara.

1939. – Predajom Madrida fašističkim snagama generala Fransiska Franka, potom dugogodišnjeg diktatora Španije, španska republika doživjela slom. Uslijedila je strahovita odmazda nad republikanskim borcima i pristalicama demokratije. Ubijeno je oko 200.000 ljudi, a kroz fašističke zatvore i logore prošlo je dva miliona nesrećnika.

1939. – Njemački vođa Adolf Hitler poništio pakt o nenapadanju, koji je Njemačka 1934. sklopila s Poljskom, što je bio uvod u napad na Poljsku u septembru 1939, čime je započet Drugi svjetski rat.

1941. – Zgrožena ratom, ubila se engleska spisateljica Virdžinija Vulf, koja je primjenjivala tehniku unutrašnjeg monologa i toka svijesti u romanima pisanim istančanim intelektualnim stilom. Ostvarila je majstorske portrete, posebno žena iz viših slojeva engleskog društva. Djela: romani „Izlet na svjetionik“, „Gospođa Delovej“, „Godine“, „Talasi“, „Orlando“, eseji „Sopstvena soba“, „Između činova“, „Smrt moljca“, „Običan čitalac“.

1941. – Italijanska eskadra u Drugom svjetskom ratu pretrpjela težak poraz od britanske mornarice kod rta Matapan, plativši visoku cijenu za pokušaj sprečavanja britanskog pomorskog saobraćaja u istočnom Sredozemlju. Potopljeno je više italijanskih krstarica, a ratni brod „Vitorio Veneto“ je teško oštećen. Poslije te bitke italijanska flota nije izlazila na pučinu, čak ni kad su izgledi na uspjeh bili izuzetno povoljni.

1941. – Italijanski fašistički diktator Benito Musolini obavijestio vođu nacističke NJemačke Adolfa Hitlera da su njegove snage spremne da učestvuju u napadu na Jugoslaviju, poslije čega su počele ubrzane pripreme za agresiju koju su Nijemci započeli 6. aprila 1941. bombardovanjem Beograda.

1942. – U pomorskoj bazi Sen Nazar u Francuskoj – skrovištu njemačkih ratnih brodova i podmornica koji su napadali savezničke konvoje na Atlantiku – izvedena je najuspješnija saveznička diverzantska akcija u Drugom svjetskom ratu. Saveznici su neopaženo dovukli stari razarač, pun eksploziva s tempiranim mehanizmom za paljenje, i u snažnoj eksploziji uništena su sva lučka postrojenja i oštećen bojni brod „Admiral Tirpic“. Luka u Sen Nazaru ostala je neupotrebljiva za vojne svrhe do kraja rata.

1943. – Umro ruski kompozitor, dirigent i pijanista Sergej Vasiljevič Rahmanjinov, čija su djela sinteza evropskog duha i ruske narodne osjećajnosti. Komponovao je opere, simfonijske kompozicije i druga djela, ali se najoriginalnije izrazio u klavirskim kompozicijama i solo pjesmama. Iz Rusije je emigrirao 1918. i potom je živio u SAD.

1945. – Vlada SAD priznala vladu Demokratske Federativne Jugoslavije, devet dana poslije Velike Britanije, koja je to prva učinila, a dan prije SSSR.

1969. – Umro američki general i državnik Dvajt Dejvid Ajzenhauer, vrhovni komandant savezničkih snaga u Drugom svjetskom ratu u Evropi, predsjednik SAD od 1953. do 1961. Komandant NATO pakta bio je od 1950. do 1952, kad je dao ostavku zbog predsjedničkih izbora, koje je dobio kao kandidat Republikanske stranke.

1970. – U zemljotresu, koji je razorio turski grad Gediz, u zapadnoj Anadoliji, poginulo najmanje 1.100 ljudi.

1973. – Američki glumac Marlon Brando odbio da primi „Oskara“ za glavnu ulogu u filmu „Kum“, poslavši na ceremoniju dodjele nagrade indijansku glumicu Sačin Litlfeder – Sačin „Malo Pero“ – da opiše patnje američkih Indijanaca.

1979. – U najgorem nuklearnom incidentu u SAD, u elektrani „Ostrvo tri milje“ kod Herisburga u Pensilvaniji je, poslije djelimičnog topljenja jednog reaktora, radioaktivni gas iscurio u atmosferu a stanovnici Herisburga su evakuisani.

1985. – Umro ruski slikar jevrejskog porijekla Mark Šagal, izuzetan kolorista i crtač, jedan od najoriginalnijih slikara 20. vijeka. Veći dio života proveo je u Parizu, ali se inspirisao ruskim folklorom i uspomenama iz djetinjstva, stvarajući fantastične kompozicije motivisane životom Jevreja i ruskih seljaka. Dramatične, socijalne i religiozne elemente je spajao u vanzemaljsku viziju, u koju je uključivao sjećanja na ruske ikone i mladost u Rusiji i iskustva kubizma i nadrealizma. Svijet njegovih slika je veoma snažnog kolorita, ne podliježe zakonima proporcije i perspektive i natopljen je groteskom i poetičnošću. U grafičkim ciklusima je ilustrovao „Mrtve duše“ Nikolaja Gogolja, „Hiljadu i jednu noć“ i „Bibliju“. Takođe je oslikao zgradu pariske „Opere“, „Sinagogu“ u Jerusalimu, zgradu UN i uradio je vitraže u katedrali u Mecu.

1989. – Proglašen Ustav Socijalističke Republike Srbije kojim je uspostavljen državno-pravni suverenitet Srbije na cijeloj njenoj teritoriji.

1991. – Desetine hiljada Moskovljana demonstriralo ulicama kao znak podrške Borisu Jeljcinu, najvećem rivalu sovjetskog predsjednika Mihaila Gorbačova, prkoseći zabrani javnog okupljanja.

1994. – Umro francuski pisac rumunskog porijekla Ežen Jonesko, član Francuske akademije, čije su tzv. antidrame preobrazile pozorište 20. vijeka. Njegova djela, na granici tragedije i komedije, prožete satiričnim duhom, razotkrivaju apsurdnost zapadnoevropske civilizacije i toj antidramaturgiji sve je drukčije od zašećerenog sklada bulevarskog pozorišta, pa i klasike. Djela: drame „Ćelava pjevačica“, „Žak ili pokornost“, „Lekcija“, „Stolice“, „Žrtve dužnosti“, „Pastirov kameleon ili pariska improvizacija“, „Makbet“, „Novi stanar“, „Nosorog“, „Ubica bez plate“, „Kralj umire“, „Leteći pješak“, „Spavačica“, „Igra pokolja“, „Žeđ i glad“, „Kuga“, „Čovjek s koferima“, „Crno i bijelo“, radio-drama „Salon automobila“, roman „Usamljenik“.

1994. – Rusija potpisala ugovor sa Kazahstanom o korišćenju kosmodroma u Bajkonuru.

1997. – Savjet bezbjednosti UN ovlastio međunarodne snage, predvođene italijanskim trupama, da obezbijede snabdijevanje hranom i ostalim potrepštinama stanovništvo Albanije, ugroženo dvomjesečnom masovnom antivladinom pobunom.

2000. – U Parizu završen sastanak Kontakt-grupe za bivšu Jugoslaviju odlukom da se uspostave okviri za razgovore o autonomiji Kosmeta. Usvojen je i stav da bi na Kosovu trebalo odgovorno i hitno pripremiti lokalne izbore.

2002. – U 95. godini umro čuveni holivudski režiser i scenarista Bili Vajlder, dobitnik šest Oskara od 20 nominacija.

2004. – Umro poznati britanski glumac, scenarista, pisac, režiser i producent Piter Justinov (83), koji je najveći uspeh postigao igrajući u filmovima „Kvo vadis“, „Mi nismo anđeli“. Dobitnik je Oskara za epizodnu ulogu u Filmovima „Spartak“ i „Topkapi“.

2005. – U snažnom zemljotresu koji je pogodio zapadnu obalu indonežanskog ostrva Sumatra poginulo je više od 1.000 ljudi.

2013. – Umro Boris Strel, slovenački skijaš, evropski juniorski šampion u veleslalomu, osvajač prve jugoslovenske medalje na svjetskim prvenstvima u skijanju.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com