Na današnji dan – 26. decembar

1716. – Rođen engleski pisac Tomas Grej, pjesnik klasicističke škole, koga ljubav prema prirodi, dubina osjećanja i simpatije za običnog čovjeka čine pretečom romantizma. Napisao je malo pjesama, ali zauzima visoko mjesto u engleskoj literaturi zahvaljujući savršenoj formi stihova, a „Elegiju napisanu na seoskom groblju“ smatraju jednom od najljepših pjesama na engleskom jeziku. NJegovu romantičnu pjesmu „Bard“ na srpski jezik je preveo i prepjevao Jovan Jovanović – Zmaj.

1734. – Rođen engleski slikar DŽordž Romni, jedan od najvećih evropskih portretista 18. vijeka. Slikao je i istorijske kompozicije.

1792. – Rođen engleski pronalazač i matematičar Čarls Bebidž, „otac“ modernih kompjutera. Kad je htio da stvori preciznije matematičke tabele, sinula mu je ideja o mehaničkom računaru koji bi mogao da memoriše informacije, ali nije uspio da okonča izradu računske mašine. Bio je otvoreni kritičar Kraljevskog društva /akademija nauka/, zamjerajući mu da se prepustilo samozadovoljstvu, i britanske matametičke nauke, smatrajući da čami u sjenci ostvarenja Isaka NJutna.

1805. – U Požunu /Bratislava/ Francuska i Austrija sklopile mir, poslije pobjede vojske francuskog cara Napoleona Prvog u bici kod Austerlica nad austrijskim i ruskim trupama. Francuska je dobila Veneciju, Istru bez Trsta, Dalmaciju i Boku Kotorsku i stvorila Rajnsku konfederaciju, državu-satelit Francuske, čime je smanjen značaj njemačkih država. Odredbe tog mira su poništene 1814. na Bečkom kongresu.

1825. – U Sankt Peterburgu se na dan polaganja zakletve novom caru Nikolaju Prvom pobunili neki pukovi i zatražili donošenje ustava, ali je pobuna, poznata kao Dekabristički ustanak, odmah ugušena.

1883. – Rođen francuski slikar Moris Utrilo, koji je bio samouk, izuzimajući najneophodnija uputstva majke – slikara Sizan Valadon. Slikanjem se bavio kao terapijom između čestih boravaka na klinikama, gdje je liječen od nervnog rastrojstva. Mimo svih slikarskih struja, izgradio je osoben stil. Prava snaga njegove umjetnosti u tome je što nije slikao ono što vidi, nego je, kao preteča modernizma, oslikavao osjećanja.

1890. – Umro njemački arheolog Hajnrih Šliman, koji je 1868. otkrio Troju, koristeći se podacima iz Homerovih spjevova „Ilijada“ i „Odiseja“. Otkrio je i Mikenu, Orhomen i Itaku, utrošivši na arheološka iskopavanja svoje cjelokupno milionsko bogatstvo.

1891. – Rođen američki pisac Henri Miler, koji je strasno osporavao društvene konvencije i veličao seks i umjetnost. Zabranjivana kao pornografska i opscena, njegova djela sadrže stranice vrhunske poetske ljepote i lucidne esejističke i filozofske digresije. Bavio se i slikarstvom. Djela: romani „Crno proljeće“, „Jarčeva obratnica“, „Mirni dani u Klišiju“, trilogija „Ružičasto raspeće“ /“Pleksus“, „Neksus“, „Seksus“/, putopis „Kolos iz Marusija“, meditativno-kritička proza „Kosmološko oko“, „Mudrost srca“, „Nedjelja poslije rata“, „Knjige o mom životu“.

1893. – Rođen kineski revolucionar i državnik Mao Ce Tung, jedan od osnivača Komunističke partije Kine, koji je 1949. u Pekingu proglasio Narodnu Republiku Kinu. Prve jedinice Crvene armije stvorio je s Ču Deom 1931, a šef partije postao je 1935. U oktobru 1934. s Čuom je otpočeo „Dugi marš“ svojih jedinica, što se pokazalo odlučujućim u građanskom ratu protiv pristalica Čang Kaj Šeka i u borbama s japanskom okupacionom armijom. Suočen s unutrašnjim teškoćama, krajem pedesetih godina 20. vijeka priklonio se diktatorskim metodama vladavine i dogmatsko-sektaškoj politici koja je kulminirala u tzv. Kulturnoj revoluciji šezdesetih godina, što je imalo razorne posljedice za kinesko društvo.

1898. – Pjer i Marija Kiri otkrili prvi radioaktivni hemijski element i nazvali ga radijum, prema kojem je i pojava radioaktivnosti dobila ime.

1908. – Amerikanac afričkog porijekla DŽek DŽonson pobjedom nad Kanađaninom Tomijem Barnsom postao prvi crni bokser prvak svijeta u teškoj kategoriji.

1924. – Državnim udarom uz pomoć jugoslovenskih graničnih jedinica vlast u Albaniji preuzeo Ahmed Zogu, zbacivši vladu Fana Nolija. Zogu je do tada bio emigrant u Jugoslaviji, primao je pomoć jugoslovenske vlade i važio za eksponenta Beograda, ali je kao predsjednik republike 1926. s Italijom zaključio Tiranski pakt, kojim je priznao italijanski protektorat nad Albanijom. Za kralja Albanije Zogu Prvi proglasio se 1928, a kad je 1939. fašistička Italija napala njegovu zemlju, pobjegao je i 1961. umro u izgnanstvu.

1941. – Suočen s napredovanjem japanskih snaga u Drugom svjetskom ratu ka Manili, američki general Daglas Mekartur proglasio je filipinsku prijestonicu „otvorenim gradom“. Uprkos tome, u Manili su 1941, 1942. i 1945. vođene teške borbe američkih i japanskih jedinica, tokom kojih su porušeni mnogi dijelovi grada.

1943. – Britanska mornarica u Drugom svjetskom ratu potopila „Šarnhorst“, posljednji veliki njemački bojni brod.

1971. – Izražavajući ogorčenje američkom ratnom avanturom u Vijetnamu, 16 američkih ratnih vetarana Vijetnamskog rata okupiralo Statuu slobode u njujorškoj luci.

1972. – Umro bivši predsjednik SAD Hari Truman, koji je poslije smrti Frenklina Ruzevelta u aprilu 1945. postao šef države i ostao na tom položaju do 1953. U Drugom svjetskom ratu u avgustu 1945. naredio je bacanje atomskih bombi na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki, koje su usmrtile više od 150.000 civila, mada za to nije bilo vojnih razloga, počinivši najveći pojedinačni ratni zločin u istoriji čovječanstva. Objavio je 1947. doktrinu o vojnoj i ekonomskoj pomoći zemljama „ugroženim komunističkim pokretima“ i tako podstakao „hladni rat“, vojno upleo SAD 1950. u korejski sukob i započeo program izgradnje vojnih baza i remilitarizacije Zapadne NJemačke. Vlada SAD je 1951. od „Maršalovog plana“ i „Trumanove doktrine“ sačinila plan ekspanzije Zapada i osnivanja agresivnih vojnih paktova. Tada su doneseni i propisi koji su u SAD onemogućili sindikalno organizovanje radnika, a njegovu vladavinu obilježila je i desničarska histerija, predvođena republikanskim senatorom DŽozefom Makartijem.

1975. – Letom na liniji Moskva – Alma Ata „TU-144“ postao prvi supersonični avion u svijetu u redovnom saobraćaju.

1983. – Umro španski slikar, vajar i keramičar Huan Miro, koji je, kad se pobunio protiv klasičnog oblikovanja svijeta i života, izgovorio čuvenu rečenicu: „Treba ubiti slikarstvo“. Studirao je u Barseloni, a od 1919. živio je u Parizu. Kratko je stvarao pod uticajem kubizma, a od 1924. izgradio je sopstveni stil – jedan od vrhunskih dometa nadrealizma. NJegovo slikarstvo zasniva se na krajnje spontanom registrovanju formi i znakova koji prikazuju podsvjesne predstave nekih primarnih i elementarnih životnih stanja.

1989. – Rumunski Front nacionalnog spasa imenovao novu vladu, na čijem čelu je bio Jon Ilijesku, dan poslije strijeljanja diktatora Čaušeskua.

1994. – Napadom komandosa na oteti francuski putnički avion na aerodromu u Marseju oslobođeno 239 putnika i članova posade koje su alžirski islamski teroristi držali kao taoce poslije otmice 24. decembra u Alžiru. Komandosi su ubili sve teroriste – njih četvoricu.

1998. – Vladi Kambodže predale se vođe maoističkog pokreta „Crvenih Kmera“ Kije Sampan i Nuon Čea, koji su bili među arhitektima genocidnog režima u prvoj polovini 20. vijeka, kada je u Kambodži ubijeno između milion i dva miliona ljudi.

2003. – U zemljotresu jačine 6,3 stepena Rihterove skale koji je pogodio iranski grad Bam, poginulo je oko 50.000 ljudi.

2004. – Više od 230.000 ljudi poginulo u južnoj Aziji /Malezija, Indija, Bangladeš, Šri Lanka, Tajland, Indonezija, Maldivi, Somalija, Tanzanija, Sejšeli, Mjanmar, Kenija i Madagaskar/ u toku katastrofalnog naleta cunamija, poslije najjačeg zemljotresa u svijetu u posljednjih 40 godina.

2006. – U eksploziji naftovoda u Lagosu, Nigeriji, poginulo oko 260 ljudi.

2011. – Umro Sem Rivers, američki džez muzičar i kompozitor, jedan od velikana avangardnog i fri-džeza.

2012. – Kina pustila u saobraćaj najdužu liniju superbrze pruge u svijetu od Pekinga do Guangdžoua na jugu zemlje, koju voz pređe za oko osam časova. Linija je duga 2.298 kilometara, ima 35 stanica, a prosječna brzina voza je 300 kilometara na čas, prenosi Srna.

2014. – Od ebole umrlo 7.693 stanovnika od 19.695 inficiranih u tri zemlje zapadne Afrike.

2021. – Nadbiskup Dezmond Tutu, dobitnik Nobelove nagrade za mir, koji je doprinio okončanju aparthejda u Južnoafričkoj Republici, umro je u 90. godini.

Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com