Naziv: Božićni (Filipov) post
Ovaj post ima dva naziva, jer počinje dan poslije spomena svetog apostola Filipa, jednoga od dvanaestorice najbližih učenika Gospoda Isusa Hrista, a završava se uoči velikog praznika Rođenja Hristovog. Ta dva dana sobom uokviruju četrdesetodnevni period posta, otuda i njegov naziv.
28. Novembar – 06. Januar
(15. novembar – 24. decembar po Julijanskom kalendaru)
Naziv: Božićni (Filipov) post
Ovaj post ima dva naziva, jer počinje dan poslije spomena svetog apostola Filipa, jednoga od dvanaestorice najbližih učenika Gospoda Isusa Hrista, a završava se uoči velikog praznika Rođenja Hristovog. Ta dva dana sobom uokviruju četrdesetodnevni period posta, otuda i njegov naziv.
Smisao posta
Svakim višednevnim postom, pa i Božićni, pripremamo se za duboko, potpuno proživljavanje predstojećeg praznika. Cilj hrišćanina koji posti je da izdrži do kraja, kako bi susret sa Hristom u praznični dan postao za njega zaista važan događaj, za koji se priprema pojačanom molitvom i podvigom uzdržavanja. LJudsko tijelo i duša uzajamno utiču jedno na drugo. Zbog toga, ograničavajući sebe u fizičkom smislu (na primjer u hrani), pomažemo i duši: prestajemo se rastrzavati na sve strane i više se usredsređujemo na duhovni život, molitvu, razmišljanja o Hristu, na ispunjavanje NJegovih zapovijesti.
Rođenje Hristovo
Osim toga, slabeći tijelo (a sa njim takođe i duševne sile) manje kaloričnom hranom, učimo se da podčinjavamo naše želje razumu i volji, a razum i volju Bogu.
Jevanđelje govori o tome da se, pred početak Svoje propovijedi u Galileji i Judeji, a koja je trajala tri i po godine, Hristos udaljio od ljudi i strogo postio četrdeset dana i noći (Mt 4, 1–11; Lk 4, 1–13; Mk 1, 12-13). Mnogi su i prije NJega postili. Postio je Mojsije, kada se popeo na goru Sinaj, na kojoj mu je Bog dao deset zapovijesti (Izl. 24, 18), ili prorok Ilija, koji je četrdeset dana bez hrane i pića išao ka gori Horiv, na kojoj se susreo sa Bogom (3 Car. 19, 5–8). Karakteristično je da je na kraju četrdesetodnevnog posta đavo pokušao da kuša Spasitelja, pretpostavljajući, očigledno, da je Isusa post fizički iscrpio i učinio ga slabijim. Ali, dogodilo se upravo suprotno. Gospod se duhovno ukrijepio i odolio svim iskušenjima. Time je Gospod pokazao da je post najbolje oružje protiv kušača (o čemu jednoglasno govore sveti oci) i pripremio se za Svoje služenje u svijetu.
U spomen na te događaje Božićni post, koji nas priprema za proživljavanje događaja Rođenja Hristovog, baš kao i Vaskršnji post, koji prethodi prazniku Vaskrsenja Hristovog, traju po četrdeset dana i u crkvenim tipiku se nazivaju Četrdesetnicama.
„Post Božićne Četrdesetnice, kaže sveti Simeon Solunski, predstavlja Mojsijev post, koji je, posteći četrdeset dana i četrdeset noći, dobio na kamenim pločama napisane riječi Božije. A mi, posteći četrdeset dana, sazercavamo i primamo živo Slovo (Riječ) od Djeve, ispisano ne na kamenu, nego ovaploćeno i rođeno, i postajemo zajedničari NJegovog Božanstvenog tijela“.
Istorija Božićnog posta
Po vremenu nastanka Božićni post je jedan od najstarijih. O njegovom postojanju svjedoče već sveti Amvrosije Milanski (+397) i njegov učenik blaženi Avgustin (+ oko 430). Rimski episkop Lav I Veliki (+ oko 461) nazivao je Božićni post drevnom ustanovom i žrtvom Bogu za plodove, sabrane tokom ljeta i jeseni.
U ranoj Crkvi Filipov post je prethodio prazniku Bogojavljenja. Baš tako, danom javljanja Boga u svijetu, hrišćani su u to vrijeme nazivali praznik Rođenja Hristovog. Praznik koji mi danas nazivamo Bogojavljenjem, Krštenje Gospodnje, prisajedinio se „glavnom“ Bogojavljenju, i ugradio se u jedinstveni praznični krug, koji traje nekoliko dana za redom.
Krštenje Hristovo
O tome da su praznici Rođenja i Krštenja u početku bili jedan praznik govori nam i ustrojstvo bogosluženja (službe oba praznika počinju Velikim povečerjem) i postojanja posebnih priprema za obe svetkovine. Na dan uoči praznika, u navečerje, post postaje posebno strog. U manastirima se praktikuje da se tog dana ništa ne jede, dok se mirjani trude da, po svojim mogućnostim, smanje količinu hrane. Tog dana u crkvi se vrši posebno svečano bogosluženje. Ako je obični dan, onda se čitaju Carski časovi, koji traju duže nego obični, sa fragmentima iz Starog Zavjeta (parimejima) i čitanjima iz Apostola i Jevanđelja. Ovi časovi se nazivaju carskim zbog toga što su na njima, u drevna vremena, prisustvovali članovi carske porodice. Večernja (koja se, suprotno običaju, služi ujutro) bez prekida prelazi u Liturgiju svetog Vasilija Velikog, baš kao što to biva i na Veliki Četvrtak u Strasnoj sedmici.
U početku Božićni post nije bio tako dug kao sada. Kod nekih hrišćana je trajao 7 dana, dok je kod drugih trajao nešto duže. Post od četrdeset dana se počeo držati, po svemu sudeći, tek poslije Carigradskog sabora 1166. godine, kada je carigradski Patrijarh Luka donijeo rješenje po pitanju dužine trajanja posta. Jasnog pravila po tom pitanju nema, priznao je on, ali „moramo…. slijediti nepisano crkveno predanje i moramo postiti… od 15. dana novembra (28. novembra po novom kalendaru – Prim. red).
Osobenosti posta
Crkveni tipik (pravilo) propisuje da se u sve dane Božićnog posta uzdržavamo od mesa, jaja i mliječnih proizvoda. Ponedjeljkom (do spomena svetog Nikole – 19. decembra) možemo jesti hranu kuvanu bez ulja. Utorkom, četvrtkom, subotom i nedjeljom možemo jesti ribu i posnu hranu s biljnim uljem. Po predanju najstrožiji post je srijedom i petkom (suhojedenje: povrće, voće, hljeb). Ukoliko praznik Vavedenja Presvete Bogorodice, koji je 4. decembra, padne u srijedu ili petak (ove godine pada upetak) razrješava se na jedenje ribe.
Poslije spomena svetog Nikole pa do predprazništva Božića (2 – 6. januara) ribu je dozvoljeno jesti subotom i nedjeljom, a post u ostale dane postaje strožiji. Najstrožiji je u predpraznične dane. Tada se riba ne jede uopšte, a hrana sa uljem samo subotom i nedjeljom. Uoči samog praznika (od 5. januara uveče pa do Badnje večeri, sutradan uveče) postoji tradicija da se ne jede ništa sve do pojavljivanja prve zvijezde. Običaj je da se na sto iznese varivo od sočiva ili kuvana riža sa suvim grožđem i drugim suvim voćem.
Treba imati u vidu da su sva ova pravila ustvari stroga manastirska pravila. Laici (pošto nisu monasi) po pravilu poste lakše, savjetujući se po pitanju hrane sa svojim duhovnikom u zavisnosti od svojih životnih uslova. Tradicionalno, laici ne praktikuju suhojedenje (ili praktikuju samo u dane strogog posta od 2 – 6. januara), a ribu isključuju iz hrane samo srijedom i petkom i u periodu 2 – 6. januara.
Tri činjenice u vezi sa Božićnim postom
Sveti Apostol Filip
Filip je, kao i većina apostola, bio rodom iz Galileje, sjeverne palestinske provincije. Upravo je on, po Jevanđelju od Jovana, priveo Hristu apostola Natanaila (Jn. 1, 46). On je učestvovao u hranjenju pet hiljada ljudi hljebovima koji su se umnožili na zapovijest Gospoda (Jn. 6, 5-13). Hristu je priveo Jeline koji su željeli da Ga vide (Jn. 12, 21-22). Za vrijeme Tajne Večere je htjeo da vidi Oca i dobio je poznati odgovor od Hrista: Toliko sam vremena sa vama i nisi me poznao, Filipe? Ko je vidio mene, vidio je Oca (Jn. 14, 9).
Poslije Vaznesenja Gospodnjeg apostol Filip je propovijedao u Galileji, a zatim u Grčkoj, među tamošnjim Jevrejima. Kada je za to je čuo judejski prvosveštenik došao je u Grčku da bi presjekao Filipov rad, ali ga je Filip veoma razobličio u vezi sa potkupljivanjem stražara koji su čuvali Grob Gospodnji i sa naređenjem da moraju lagati da su, kobajagi, tijelo Hristovo ukrali i sakrili NJegovi učenici.
Apostol je stranstvovao i po drugim zemljama, propovijedajući posvuda Jevanđelje i mnogo stradajući. Filipa i njegovu sestru Marijamnu, koja je zajedno sa njim putovala, su gađali kamenjem, stavljali u zatvor, progonili iz naselja.
Apostol Filip je skončao svoj život u gradu Jerapolju Frigijskom, gdje je pred smrt umrtvio ogromnu zmiju, kojoj su lokalni stanovnici gradili hram kao božanstvu. On je bio raspet na krstu zajedno sa apostolom Vartolomejem, koji je, za razliku od Filipa, ostao živ i stigao do Jermenije propovijedajući Hrista.
Vavedenje Presvete Bogorodice
Počevši od 4. decembra – praznika Vavedenja u hram Presvete Bogorodice, na jednom od dijelova jutarnjeg bogosluženja, pojci počinju da pjevaju božićne katavasije – kratke himne koja se pjevaju na kraju svake od osam pjesama bogoslužbenog kanona. „Hristos se rađa – slavite! Hristos s nebesa – u susret mu izađite! Hristos na zemlji – uznesite se! Pevaj Gospodu sva zemljo! U veselju poj narode! – Jer On se proslavi“.
Tako glasi prva pjesma katavasije i, kada je čujemo, predosjećamo da je Božić već na pragu.
Kao dodatak prazničnim službama pripremnog perioda za praznik Rođenja Hristovog, npr. 19. decembra, kada slavimo svetog Nikolaja Čudotvorca, na jutrenju se pjevaju posebne stihire sa božićnom tematikom.
Nedjelje svetih Praotaca i Otaca
Posljednja dva nedjeljna dana koja prethode Božiću, nazivaju se Nedjelja svetih Praotaca i Nedjelja svetih Otaca. Sveti Praoci su starozavjetni pravednici: Noje, Avraam, Isak, Jakov i drugi, koji su proveli život u poslušanju i povjerenju u Boga. Na taj način dali svoj ljudski doprinos pripremi Hristovog dolaska na zemlju. Pod svetim Ocima Crkva u ovom slučaju podrazumijeva neposredne Hristove srodnike po tijelu, počevši od Davida, pa sve do pravednog Josifa, koji je nazvan ocem Gospoda Isusa. U tu nedjelju na Liturgiji čita se odjeljak iz Jevanđelja po Mateju u kom se navodi rodoslov Isusa Hrista: Avraam rodi Isaaka. A Isaak rodi Jakova. A Jakov rodi Judu i braću njegovu…. i tako dalje.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: Mitropolija zagrebačko-ljubljanska
Izvor: foma.ru (na ruskom)