Princip je bio jugoslovenski nacionalista povezan sa pokretom Mlada Bosna, koja se pretežno sastojala od Srba, ali i od Bošnjaka i Hrvata. Tokom suđenja govorio je da se zalaže za ujedinjenje svih Južnih Slovena i oslobođenje od Austrougarske.
Gavrilo Princip je dio porodice koja je nosila prezime Čeko. Školu je pohađao u Sarajevu i Tuzli, a školovanje potom nastavio u Srbiji, gdje je došao 1913. godine, jer je bio isključen iz svih srednjih škola u Bosni i Hercegovini. Da bi se izdržavao radio je teške fizičke poslove kao nadničar. U Beogradu je 21. avgusta 1913. godine položio privatno 6. razred u Prvoj beogradskoj gimnaziji. Trebalo je da položi na isti način i 7. razred u junu 1914. godine.
Rodna kuća Gavrila Principa
U martu 1914. objavljeno je da prestolonaslednik Franc Ferdinand dolazi u Sarajevo u junu 1914. godine da prisustvuje vojnoj vježbi austrougarske vojske u okolini grada. Poslije te vijesti kod Gavrila Principa i nekih njegovih poznanika se javila zamisao da ubiju Ferdinanda. Srpsko stanovništvo grada je njegovo pojavljivanje i vojnu vježbu doživljavalo kao provokativno, budući da se sve to odigravalo na Vidovdan i nedaleko od granice sa Srbijom. Neki su pomislili da su to upravo pripreme napada na Srbiju.
Austrougarske vlasti su iskoristile ubistvo da upute ultimatum Srbiji 23. jula 1914. godine sa zahtjevom da njihova policija u Srbiji slobodno vrši istrage, hapšenja i druge mjere u vezi s gonjenjem osumnjičenih za pogibiju svog prestolonaslednika. Srpske vlasti su pristale na sve tačke ultimatuma, osim na jednu koja je zahtijevala upućivanje austrougarskih istražnih organa unutar teritorija Kraljevine Srbije. Ovo su vlasti Austrougarske iskoristile da objave Srbiji rat 28. jula 1914. godine, koji je ubrzo prerastao u Prvi svjetski rat.
Po prvobitnom planu atentata, izvršilaca je bilo šest. Od tih šest, četiri nije uradilo ništa prilikom prvog prolaska carske kolone u Sarajevu. Tada je Nedeljko Čabrinović bacio bombu na automobil u kome se nalazio Ferdinand. Bomba je eksplodirala iza automobila i lakše je ranila dva pratioca. Prilikom povratka kolone Gavrilo Princip je uspješno izvršio atentat na prestolonaslednika, ali je pogodio i njegovu suprugu. Na suđenju je ustanovljeno da atentatori nisu imali namjeru da ubiju Sofiju Hotek.
Principovi zatvorenički dani
U vrijeme kad se dogodio atentat, Gavrilo Princip je bio maloljetan i nije mogao biti osuđen na smrtnu kaznu, Zato je osuđen na dvadeset godina zatvora, gdje je bio izložen mučenjima.
„Princip je robijao u zatvoru u Terezinu (Češka), a najveća misterija je ta, kako je umro ovaj srpski heroj. Gavrilo Princip bio je zatočen u samici, gde je polagano umirao od gladi i bolesti, prebijan sistematski, bukvalno svakodnevno.
Zbog nehumanih zatvorskih uslova, (desna ruka mu je amputirana navodno iz zdravstvenih razloga) oboleo je od tuberkuloze i umro je u tamnici u gradu Terezin u današnjoj Češkoj šest meseci pre konačnog sloma Austro-Ugarske. U vlažnim ćelijama, punim pacova, na golim daskama obitavali su robijaši u zloglasnom Terezinu.
Nešto, što je pre bilo splačina nego čorba robijašima je deljeno svaki treći dan, a Gavrilo Princip je dobijao hranu tek svaki peti. Mučen je zverski na raznorazne načine. Stavljali su ga drveno bure u koje je prethodno bilo zakucano mnoštvo velikih eksera, pa bi ga kotrljali u takvom buretu dok bi se veliki ekseri zabadali u Gavrilovo izranjanjeno mlado telo!“.
Sarajevski proces
Princip je umro od tuberkuloze 28. aprila 1918. godine, malo pred kraj Prvog svjetskog rata. Pri kraju života je bio zbog loših zatvorskih uslova vrlo oslabio i imao oko četrdeset kilograma.
Grob Gavrila Principa se danas nalazi u kapeli vidovdanskih heroja u Sarajevu. Smještene su kosti svih učesnika atentata, 29. oktobra 1939. godine na sarajevskom pravoslavnom groblju Koševo, u kripti grobljanske kapele.
Auto, Gavrilov pištolj i okrvavljena uniforma Franca Ferdinanda nalaze se u vojnoistorijskom muzeju u Beču. Metak koji je ubio Ferdinanda izložen je u češkom gradu Konopište.
Po njemu je nazvana književna nagrada koja se dodjeljuje u dvije kategorije, za najbolji književni rad i za istorijsku studiju.
Dešavanja u Bijeljini
Izvor: desavanjaubijeljini.com
